Diabeł w jeziorze ognia

Jednym z najtrudniejszych wersetów dla przeciwników nauki o karaniu przez Boga nieposłusznych istot wiecznymi mękami jest fragment z Księgi Objawienia. Poniżej jego treść:

Obj 20:10 (BW)

A diabeł, który ich zwodził, został wrzucony do jeziora z ognia i siarki, gdzie znajduje się też zwierzę i fałszywy prorok, i będą dręczeni dniem i nocą na wieki wieków.”

Nie ulega wątpliwości, że jeśli odczytamy ten tekst w sposób literalny i w takiej formie jak oddaje to ogromna większość Biblii, to wniosek o istnieniu kary wiecznych cierpień dla grzeszników będzie dość oczywisty. Problem dotyczy jednak tych dwóch założeń, o których wspomniałem:

1. Czy został on właściwie przetłumaczony?
2. Czy należy ten fragment rozumieć literalnie?

Rozważeniem tych dwóch pytań zajmiemy się w obecnym artykule. 

Basanidzo

Zacznijmy od problemu pierwszego – kwestii tłumaczenia. Większość osób z kręgów badackich zdaje sobie sprawę z tego, że kwestionowane jest słowo oddanie w większości przekładów jako “dręczenie”, zaś w oryginale greckim występujące jako forma czasownika basanidzo. Co ono oznacza? Oto definicje z dwu słowników:

1. “trzeć o probierczy kamień; stąd met. Torturować, męczyć, dręczyć, nękać, zadawać katusze, katować” – Wielki Słownik Grecko – Polski Nowego Testamentu, Ks. Remigiusz Popowski SDB, Vocatio.
2. “Na kamień probierczy położyć i trzeć: t.j. dochodzić szczerości, tudzież w ogóle próbować, doświadczać, badać, zbadać, wysłuchać kogo, wybadać, zwłaszcza torturami; stąd brać na tortury. W ogóle dręczyć, znęcać się” – Słownik Grecko – Polski, Zygmunt Węclewski, Lwów 1929.

Inne słowniki oddają ten wyraz podobnie. Czy to coś zmienia? Otóż może tak być. Wyobraźmy sobie bowiem, że przetłumaczylibyśmy ten fragment w następujący sposób: “A diabeł, który ich zwodził, został wrzucony do jeziora z ognia i siarki, gdzie znajduje się też zwierzę i fałszywy prorok, i będą próbowani (doświadczani) dniem i nocą na wieki wieków”. Oczywiście taka translacja nie oznacza definitywnie, że diabeł jest próbowany (badany, doświadczany) i jest tego świadomy. Jednakże wówczas nie można byłoby wykluczyć tego, że to próbowanie zarówno diabła, fałszywego proroka jak i bestii nie tyle wiąże się z ich egzystencją, co z analizą przez przyszłe pokolenia ich sposobu postępowania, budowania królestwa grzechu na Ziemi, buntu, upadku i konsekwencji tegoż dla wszystkich żyjących istot. Jeśli ten czas dozwolenia na zło na naszej planecie ma na celu pokazanie ludziom raz  na zawsze, że skutki nawet najmniejszego grzechu są katastrofalne, to powyższe tłumaczenie Obj 20:10 miałoby swój sens i logikę.

Istnieje również inne wytłumaczenie tego fragmentu, które moim zdaniem jest nawet bardziej przekonujące i które również w pewnym sensie bierze pod uwagę znaczenie greckiego słowa basanidzo.

Natura Księgi Objawienia

Dla każdego czytelnika Pisma Świętego nie ulega raczej wątpliwości, że Księga Objawienia jest najbardziej symboliczną z ksiąg biblijnych. Już w pierwszym wersecie czytamy znamienne słowa:

Obj 1:1 (BT V)

1. Objawienie Jezusa Chrystusa, które dał Mu Bóg, aby ukazać swym sługom, co musi stać się niebawem, i [co] On, wysławszy swojego anioła, oznajmił przez niego za pomocą znaków ¹ 1. Użyte tu greckie słowo  esemanen (forma w aoryście) najlepiej oddać w ten właśnie sposób jak uczyniła to m.in. Biblia Tysiąclecia. Zob. komentarz na temat Obj 1:1 w: Albert Barnes, Notes on the Bible. słudze swojemu, Janowi.

Tę oczywistą prawdę zauważamy w całej Księdze Objawienia. Jest ona wprost nasycona różnego rodzaju symbolami. Wśród nich wymienić można choćby Smoka, Bestię czy też Wielką Nierządnicę.Co ważne,  dotyczy to nie tylko symboliki osób, rzeczy czy też miejsc, ale także czynności²2. Zob. np. Obj 3:20. Nikt nie oczekuje tego, że Pan Jezus literalnie puka w literalne drzwi a wierzący je otwiera. . Mając to w pamięci zwróćmy szczególną uwagę, że czym innym jest obraz, symbol, a czym innym rzeczywistość, którą on opisuje. Nie zobaczymy nigdy na oczy Smoka z siedmioma głowami, ani dwurożnej przemawiającej Bestii. Rzeczywiste gwiazdy nie spadną na nas z nieba, a  ziemia nie otworzy swej gardzieli na wodę, którą wąż wypluje ze swoich ust. Wszystkie wymienione postaci, a także wiele ich czynów są naturalnie opisami symbolicznymi, a do nas należy rozważenie, jakie mogą mieć one faktycznie wypełnienie.

Wracając do Obj 20:10  – w opisie tym mamy do czynienia z dwoma faktami:

1. Diabeł jest wrzucony do jeziora ognia i siarki razem z bestią i fałszywym prorokiem,
2. Będzie tam dręczony na wieki wieków

Jan z pewnością widział w wizji diabła wrzucanego do jeziora ognia i siarki. Samo jezioro jest w Biblii definiowane jako symbol kilka wersetów dalej:

Obj 20:14 (BW)
14. I śmierć, i piekło zostały wrzucone do jeziora ognistego; owo jezioro ogniste, to druga śmierć. 

Co ciekawe, do jeziora ognistego została również wrzucona śmierć oraz piekło (gr. hades). Trudno wyobrazić sobie, aby w jakikolwiek sposób śmierć i hades miały wiecznie cierpieć męki. Natomiast werset ten staje się zupełnie zrozumiały w przypadku gdy przez jezioro ognia rozumiemy wieczne zniszczenie i co za tym idzie stan nieistnienia. Jest to równie pięknie wyrażone w równoległych słowach apostoła Pawła:

1Kor 15:24-26 (BW)
24. Potem nastanie koniec, gdy odda władzę królewską Bogu Ojcu, gdy zniszczy wszelką zwierzchność oraz wszelką władzę i moc.
25. Bo On musi królować, dopóki nie położy wszystkich nieprzyjaciół pod stopy swoje.
26. A jako ostatni wróg zniszczona będzie śmierć.

Zwróćmy uwagę na to co Jezus zrobi ze wszystkimi swoimi wrogami: zwierzchnością, władzą i mocą – On je ZNISZCZY. To samo dotyczy śmierci – zostanie ona ZNISZCZONA ³3. Podobnie: “Wybawię ich z ręki grobu, wykupię ich od śmierci. O śmierci! Będę twoją śmiercią! O grobie! Będę twoim grobem zniszczeniem!” – Oz 13:14 (DBG), a także: “Zniszczy śmierć w zywcięstwi, a Pan Wszechmogący otrze łzę z każdego oblicza…” – Iz 25:8. . A zatem wrzucenie kogoś/czegoś do jeziora ognistego należy rozumieć jako zniszczenie na zawsze.

Skoro pierwsza część wersetu wydaje się mieć oczywiste znaczenie symboliczne, podobnie może być z częścią drugą. Jan mógł faktycznie “zobaczyć” wieczne cierpienie diabła, jednak czym innym jest wizja a czym innym znaczenie tej wizji. Pamiętamy o tym, że greckie basanidzo oznacza między innymi “próbowanie”, “doświadczanie” a także “torturowanie/męczenie”. Bóg mógł użyć swoistej gry słów wiedząc o zakresie ich znaczeń, po to, by ułatwić nam właściwą interpretację znaczenia tej drugiej części wizji jako wiecznej pamięci o precedensie grzechu i jego skutków. Stanie się on przykładem dla wszystkich istot, które zostaną zbawione, a także tych, które zostaną stworzone⁴4. Bliska mi jest koncepcja kontynuacji stwarzania przez Boga w przyszłości istot, które zasiedlą cały Wszechświat. Taka interpretacja wydaje mi się najbardziej przekonująca.

Inne opisy ostatecznego losu szatana

Istnieją jeszcze inne czynniki przemawiające za nauką o tym, że karą jaką poniesie szatan będzie wieczne zniszczenie. Pierwszy z nich, to proroctwo o jego losach zawarte w Księdze Ezechiela:

Ez 28:18-19 (BT)
18. Mnóstwem twoich przewin, nieuczciwością twego handlu zbezcześciłeś swoją świątynię. Sprawiłem, że ogień wyszedł z twego wnętrza, aby cię pochłonąć, i obróciłem cię w popiół na ziemi na oczach tych wszystkich, którzy na ciebie patrzyli.
19. Wszystkie spośród narodów, które cię znały, zdumiały się nad tobą. Stałeś się dla nich postrachem. Przestałeś istnieć na zawsze. 

Szatan⁵5. Pod postacią króla Tyru jest tutaj zobrazowany szatan. Dowodzą tego wersety 12-15, które nauczają, że był on w ogrodzie Eden cherubinem namaszczonym, okrywającym (DBG). zostanie obrócony w popiół na oczach wszystkich narodów i przestanie istnieć na zawsze. W takim przypadku oczywiście nie ma mowy o jego wiecznej egzystencji w jeziorze ognia.

Warto także spojrzeć na poniższy werset:

Iz 27:1 (DBG)

1. W owym dniu Pan ukarze swoim twardym, wielkim i potężnym mieczem lewiatana, węża zwinnego, lewiatana, węża wijącego się, i zabije smoka, który jest w morzu.

Karą opisaną w tym wersecie jest “zabicie” czyli śmierć, zniszczenie. Naturalnie nie chodzi tutaj o zabicie literalnego zwierzęcia żyjącego w morzu. Nazwy użyte w tym wersecie w sposób oczywisty kojarzą się z tekstem z Obj 12:9, w którym przypisane są szatanowi. 

Argumenty pośrednie

Naturę kary przewidzianej diabłu możemy także poznać obserwując losy innych bytów, które zostały wrzucone do jeziora ognia. W Obj 20:10 czytamy również, że oprócz szatana znajdzie się tam także “bestia” lub też, jak mówi Biblia Warszawska, “zwierzę”. Jego tożsamość jest bardzo ciekawa. Aby dowiedzieć się o niej więcej sięgnijmy do opisu z Księgi Objawienia i porównajmy ją z 7 rozdziałem Księgi Daniela:

Obj. 13:1-7 (BW)
1. I widziałem wychodzące z morza zwierzę, które miało dziesięć rogów i siedem głów, a na rogach jego dziesięć diademów, a na głowach jego bluźniercze imiona.
2. A zwierzę, które widziałem, było podobne do pantery, a nogi jego jak u niedźwiedzia, a paszcza jego jak paszcza lwa. I przekazał mu smok siłę swoją i tron swój, i wielką moc.
3. A jedna z głów jego była śmiertelnie raniona, lecz śmiertelna rana jego była wygojona. I cała ziemia szła w podziwie za tym zwierzęciem.
4. I oddali pokłon smokowi za to, że dał zwierzęciu moc, a także zwierzęciu oddali pokłon, mówiąc: Któż jest podobny do zwierzęcia i któż może z nim walczyć?
5. I dano mu paszczę mówiącą rzeczy wyniosłe i bluźniercze, dano mu też moc działania przez czterdzieści i dwa miesiące.
6. I otworzyło paszczę swoją, by bluźnić przeciwko Bogu, bluźnić przeciwko imieniu jego i przybytkowi jego, przeciwko tym, którzy mieszkają w niebie.
7. I dozwolono mu wszcząć walkę ze świętymi i zwyciężać ich; dano mu też władzę nad wszystkimi plemionami i ludami, i językami, i narodami. 

Dan. 7:7-12,21.25 (BW)
7. Potem spojrzałem i w widzeniu nocnym pojawiło się czwarte zwierzę, straszne i groźne, i nadzwyczaj silne; miało ono potężne żelazne zęby: pożerało i miażdżyło, a co pozostało, deptało swoimi nogami, było ono inne aniżeli wszystkie poprzednie zwierzęta, a miało dziesięć rogów.
8. Gdy uważnie przypatrywałem się rogom, zaczął wyrastać między nimi inny, mały róg, i trzy spośród poprzednich rogów zostały wyrwane. Na tym rogu były oczy jakby oczy ludzkie i usta, które mówiły zuchwałe słowa.
9. A gdy patrzałem, postawiono trony i usiadł Sędziwy. Jego szata była biała jak śnieg, a włosy na głowie czyste jak wełna. Jego tron jak płomienie ogniste, a jego koła jak ogień płonący.
10. Ognista rzeka wypływała i wychodziła sprzed niego. Tysiąc tysięcy służyło mu, a dziesięć tysięcy razy dziesięć tysięcy stało przed nim; zasiadł sąd i otworzono księgi.
11. Potem, na dźwięk zuchwałych słów, które wypowiadał róg, spojrzałem i widziałem, jak zwierzę zostało zabite, jego ciało zniszczone i wrzucone do ognia na spalenie.
12. Również pozostałym zwierzętom odebrano ich władzę, a długość ich życia była ograniczona do pewnego okresu i czasu.
21. A gdy patrzyłem, wtedy ów róg prowadził wojnę ze świętymi i przemógł ich,
25. I będzie mówił zuchwałe słowa przeciwko Najwyższemu, będzie męczył Świętych Najwyższego, będzie zamyślał odmienić czasy i zakon; i będą wydani w jego moc aż do czasu i dwóch czasów i pół czasu. 

Te zwierzęta są oczywiście tożsame – podobieństwa zaznaczono przez podkreślenie. Daniel mówi, że na czwartym zwierzęciu skończy się panowanie królestw ziemskich. Kim, czy też raczej czym, są te cztery wymienione przez Daniela? Wśród badaczy proroctw biblijnych nie ma w zasadzie rozbieżności co do ich identyfikacji. Pierwsze z nich to Babilon, drugie – Medo-Persja, trzecie – Grecja, czwarte i ostatnie – Rzym w swych różnych formach. To czwarte zwierzę zostaje ZABITE a jego ciało wrzucone na spalenie. Rozpatrzmy to w kontekście Obj 20:10. Mówi ono nam o tym, że w jeziorze ognia znajduje się również to czwarte zwierzę. Biorąc pod uwagę to, iż zwierzęta w Piśmie oznaczają polityczne imperia nie należy chyba sądzić, iż będą one “męczone” z diabłem na wieki wieków.

Biorąc pod uwagę wszystkie te argumenty uważam, że Księga Objawienia 20:10 nie naucza o wiecznych torturach szatana. Przyznaję, iż nie jest to werset łatwy i może stanowić argument dla osób wierzących w nieśmiertelność duszy. Zdając sobie jednak o tym, że Objawienie jest księgą symboli oraz patrząc na ów tekst w świetle innych, wspomnianych już wersetów Pisma, odrzucenie wykładni”tradycyjnej” wydaje mi się w zupełności uzasadnione.

Obraz Ronald Plett z Pixabay