Oddalenie od oblicza Pana

W niniejszym artykule chciałbym zająć się problemem poruszonym przez apostoła Pawła w Liście do Tesaloniczan. Fragment, który będę omawiał brzmi następująco:

2Tes 1:7-9 (BW)
7. A wam, uciskanym, dać odpocznienie wespół z nami, gdy się objawi Pan Jezus z nieba ze zwiastunami mocy swojej,
8. W ogniu płomienistym, wymierzając karę tym, którzy nie znają Boga, oraz tym, którzy nie są posłuszni ewangelii Pana naszego Jezusa.
9. Poniosą oni karę: zatracenie wieczne, oddalenie od oblicza Pana i od mocy chwały jego.

Powyższe teksty Pisma używane są przez zwolenników tradycyjnej[1. Pogląd tradycyjny zakłada wieczne i świadome cierpienia niezbawionych grzeszników po wyroku Sądu Ostatecznego. Pogląd kondycjonalistyczny skłania się ku rozumienia kary ostatecznej jako wiecznego, bezpowrotnego zniszczenia grzesznika. Terminy te są  przyjęte w środowiskach chrześcijan debatujących nad tym problemem.]. interpretacji piekła jako dowód świadomej egzystencji niezbawionych grzeszników – oczywiście egzystencji w cierpieniach i bólu. Wynika to głównie z rozumienia wersetu 9-go przytoczonego fragmentu. Skoro bowiem grzesznik będzie „oddalony” od Pana, to musi to świadczyć o tym, że w dalszym ciągu nie jest pozbawiony świadomości – egzystuje, choć „w oddaleniu”. Przekład Biblii Warszawskiej może to faktycznie sugerować. Dodatkowo, wyrażenie „oddalenie od oblicza Pana” wydaje się być w apozycji w stosunku do słów „zatracenie wieczne”. Sprawia to, że „oddalenie od Pana” można traktować jako pewnego rodzaju wyjaśnienie tego, co natchniony apostoł rozumiał przez wieczne „zatracenie”. Takie wrażenie powstaje jednak wówczas, gdy mamy do czynienia jedynie z przekładem Biblii Warszawskiej. Spójrzmy jak ten fragment oddany jest w dwóch innych polskich tłumaczeniach:

2Tes 1:9 (BT)
9. Jako karę poniosą oni wieczną zagładę [z dala] od oblicza Pańskiego i od potężnego majestatu Jego.

2Tes 1:9 (BG)
9. Którzy pomstę odniosą, wieczne zatracenie od obliczności Pańskiej i od chwały mocy jego.

Który przekład jest prawdziwy?

O ile w BW znajdujemy stwierdzenie o „oddaleniu od oblicza Pan”, to w BT słowa sugerujące oddalenie znajdują się w nawiasie. Natomiast w przekładzie Biblii Gdańskiej słowa „z dala” czy też „oddalenie” nie występują w ogóle. Powstaje zatem oczywiste pytanie, które z owych trzech tłumaczeń jest prawidłowe i najbliższe oryginałowi. By odpowiedzieć na to pytanie, trzeba sięgnąć do tekstu greckiego. Poniżej podaję zapis oryginału wraz z tłumaczeniem:

2Tes 1:9 (tłum. własne)
οἵτινες (którzy) δικην (karę) τισουσιν (poniosą) oλεθρον (zniszczenie) αιωνιον (wieczne) απο (od/sprzed) προσωπου (osoby/oblicza) του Κυριου (Pana) και (i) απο (sprzed/od) της δοξης (chwały) της ισχυος (mocy) αυτου (Jego).

Przyimek grecki απο (apo) nie oznacza  sam w sobie „z dala od”/”w oddaleniu od” ale głównie po prostu „od”. Naturalnie w pewnych kontekstach może odnosić się do oddalenia od kogoś lub czegoś, jednak jest rzeczą oczywistą, że nie zawsze. Najbliższy tego przykład mamy w tym samym samym rozdziale listu apostoła Pawła:

2Tes 1:2 (tłum. własne)
χαρις (łaska) υμιν (wam) και (i) ειρηνη (pokój) απο (od) Θεου (Boga) πατρος (Ojca) ημων (naszego) και (i) Κυριου (Pana) ᾿Ιησου (Jezusa) Χριστου (Chrystusa).

W tekście tym, omawiane przez nas słowo απο dotyczy nie tyle stanu oddalenia, ile wskazuje na źródło, przyczynę czegoś, co jest zawarte w kontekście wypowiedzi – w tym konkretnym przypadku tym źródłem jest Bóg Ojciec i Pan Jezus Chrystus, od (απο ) których pochodzi łaska i pokój.

W związku z tym, łatwo jest zauważyć, że w przekładach Biblii Tysiąclecia czy też Biblii Gdańskiej werset z 2Tes 1:9 tłumaczony jest poprawniej. Sam w sobie naucza po prostu, że grzesznicy poniosą karę – wieczne zniszczenie od oblicza Pana i od chwały mocy Jego. Można rozumieć to dwojako. Pierwsza możliwość jest taka, iż grzesznicy zostaną zniszczeni na zawsze sprzed oblicza Pańskiego. Innymi słowy, nie będą istnieć przed Panem i nie będą przez Niego oglądani. Druga interpretacja wskazuje na Boga jako przyczynę i autora wspomnianego zniszczenia, i wydaje się być mocniej umocowane w słownictwie Pisma.

Podobne występowania

Sięgnijmy do dwóch przykładów, które opisują wydarzenia pokrewne do zanotowanych w 2Tes 1:9,10. Cytaty ze Starego Testamentu pochodzą z greckiego tłumaczenia tekstu hebrajskiego – z Septuaginty.

Ps 97:5 (tłum. własne)
τα ὄρη (góry) ετακησαν (stopniały) ὡσει (jak) κηρος (wosk)  απο (od) προσωπου (oblicza) κυριου (Pana), απο (od) προσωπου (oblicza) κυριου (Pana) πασης (całej) της γης (ziemi).

Jer 4:26 (tłum. własne)
ειδον και ιδου (patrzyłem i oto) ο Καρμηλος (Karmel) ερημος ([stał się] pustynią) και (a) πασαι (wszystkie) αι πολεις (miasta) μπεπυρισμεναι (spalone) πυρι (ogniem) απο (od) προσωπου (oblicza) κυριου (Pana), και (i) απο (od) προσωπου (oblicza) ὀργης (żaru) θυμου (gniewu) αυτου (jego) ηφανισθησαν (zostały zniszczone).

Trudno nie zwrócić uwagi na podobieństwo pogrubionych wyrażeń z tym, które znajdujemy w 2Tes 1:9. Roztopienie się gór, czy też zniszczenie miast judzkich, następuje „od oblicza Pana” (apo prosopou Kyriou), co należy rozumieć w prosty sposób – oblicze Pana i chwała Jego Majestatu jest przyczyną/źródłem zniszczenia. Niezmiernie interesujący jest w tym kontekście poniższy fragment (w nawiasie podałem tłumaczenie ks. Popowskiego z Grecko-Polskiego Nowego Testamentu):

Dz.Ap 3:19 (VNT)
19. μετανοησατε (zmieńcie myślenie) ουν (więc) και (i) επιστρεψατε (zawróćcie) εις (ku) το (temu żaby) εξαλειφθηναι (obtarte zostały) υμων (wasze) τας αμαρτιας (grzechy) οπως (żeby) αν (może) ελθωσι (przyszły) καιροι (pory) αναψυξεως (pokrzepienia) απο (od) προσωπου (oblicza) του κυριου (Pana).

Ciekawe jest to, że są dwie grupy ludzi niejako związane z „obliczem Pana”. Dla jednych – tych, którzy się nawrócą – przychodzi „pokrzepienie” od oblicza Pana (apo prosopou tou Theou), natomiast dla innych, opisanych w 2Tes 1:8, nadchodzi „wieczne zniszczenie” (olethron aionion) – także „od oblicza Pana”. „Oblicze Pana”, które jest określeniem Jego samego, jest przyczyną/źródłem zarówno pociechy dla nawróconych jak i zagłady dla zgubionych.

Olethron aionion

Przy rozważaniu tego tekstu warto także zwrócić uwagę na naturę kary jaka ma spotkać grzeszników – ma to być wieczne zniszczenie (ὄλεθρος olethros). Apostoł Paweł miał w tym miejscu możliwość wyboru wielu greckich słów, które mogłyby jednoznacznie nauczać o niekończącym się, świadomym cierpieniu grzesznych ludzi. Wybrał jednak słowo, które oznacza zniszczenie czegoś, czego dotyczy. Koresponduje to z wcześniejszym wyrażeniem „ogień płomienisty”, sugerujące spalenie, całkowite unicestwienie. Takie stanowisko, utożsamiające ostateczną karę ze zniszczeniem, jest regułą a nie wyjątkiem w pismach Pawła. W żadnym miejscu nie naucza on o wiecznych cierpieniach grzeszników. O wiecznym zniszczeniu, zagładzie bądź zginieniu – już tak.