Grecka gramatyka potwierdza preegzystencję Syna Bożego

Grecka gramatyka a preegzystencja Bożego Syna – czy istnieje pomiędzy nimi związek? Wiele wskazuje na to, że Bóg w greckich przyimkach Nowego Testamentu zawarł dla nas cenną informację o tym, iż Jego Syn istniał jako osoba przed swoim pobytem na ziemi. Poniżej przedstawiam trzy fragmenty (z czterema głównymi wersetami), które będą pod naszą rozwagą:

J 1:1-15 (BT)

1. Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo.
2. Ono było na początku u Boga.
3. Wszystko przez Nie (dia autou) się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało.
4. W Nim było życie, a życie było światłością ludzi,
5. a światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnęła.
6. Pojawił się człowiek posłany przez Boga – Jan mu było na imię.
7. Przyszedł on na świadectwo, aby zaświadczyć o światłości, by wszyscy uwierzyli przez niego.
8. Nie był on światłością, lecz /posłanym/, aby zaświadczyć o światłości.
9. Była światłość prawdziwa, która oświeca każdego człowieka, gdy na świat przychodzi.
10. Na świecie było /Słowo/, a świat stał się przez Nie (dia autou), lecz świat Go nie poznał.
11. Przyszło do swojej własności, a swoi Go nie przyjęli.

Kol 1:15-16 (BW)

15. On jest obrazem Boga niewidzialnego, pierworodnym wszelkiego stworzenia,
16. Ponieważ w nim zostało stworzone wszystko, co jest na niebie i na ziemi, rzeczy widzialne i niewidzialne, czy to trony, czy panowania, czy nadziemskie władze, czy zwierzchności; wszystko przez niego (dia autou) i dla niego zostało stworzone.

 1 Kor 8:6 (BW)

6. Wszakże dla nas istnieje tylko jeden Bóg Ojciec, z którego pochodzi wszystko i dla którego istniejemy, i jeden Pan, Jezus Chrystus, przez którego (dia hou) wszystko istnieje i przez którego my także istniejemy.

Dla trynitarian powyższe fragmenty będą zapewne świadczyć o tym, że Syn był autorem stworzenia. Dla unitarian ariańskich będą natomiast mocnym dowodem przemawiającym za pośredniczącą rolą Syna w stworzeniu świata. Unitarianie socyniańscy z kolei stwierdzą, że grecki przyimek dia należy oddać jako „ze względu / z powodu”, a nie „przez” czy też „poprzez” (w znaczeniu racji, a nie przyczyny sprawczej czy też pośredniej).

Co ważniejsze, gdy spojrzymy do słowników greckich, to zauważymy, że na pierwszy rzut oka każda ze stron znajdzie potwierdzenie dla swojego spojrzenia na powyższe wersety. Grecki przyimek dia można bowiem faktycznie oddać jako „przez”, „poprzez” bądź „ze względu”. Jednak oprócz samego słowa dia, dla określenia jego znaczenia w danym zdaniu bądź jego części, istotny jest rzeczownik, z którym ów przyimek się łączy, a w zasadzie przypadek tego rzeczownika. W zależności bowiem od tego przypadku, dia będziemy tłumaczyć albo jako „przez/poprzez”, albo jako „ze względu / z powodu”.

W sytuacji gdy dia łączy się z genetivem (II grecki przypadek), przyimek ten przyjmuje znaczenie „przez” lub „poprzez” i sugeruje, że gdy mamy do czynienia z osobami, to występujący po nim rzeczownik bądź jego odpowiednik jest przyczyną sprawczą bądź pośrednią, natomiast gdy łączy się z accusativem, przybiera znaczenie „ze względu / z powodu”. Ma to oczywiście kapitalne znaczenie przy próbie rozstrzygnięcia, czy w czterech przytoczonych na wstępie tekstach (J 1.3,10; Kol 1:15-16; 1Kor 8:6) mowa jest o osobowym Synu działającym przed swoją ziemską egzystencją. Otóż we wszystkich trzech przypadkach występuje tu konstrukcja dia+genetivus, co mocno wspiera ariański pogląd na osobową preegzystencję Pana Jezusa.

Ks. Remigiusz Popowski

By nie być gołosłownym, poniżej przedstawiam szereg cytatów z podręczników języka greckiego oraz słowników, które w dość jednoznaczny sposób wskazują na to rozróżnienie znaczeń przyimka dia. Zacznijmy od Wielkiego słownika grecko-polskiego ks. Popowskiego [1. Zob.: Remigiusz Popowski, Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1995, s. 125-126.]. Wyróżnia on następujące znaczenia przyimka dia występującego z genetivem:

1. „przez”, „poprzez” – o miejscu, przestrzeni obszarze (nie dotyczy naszego przypadku);
2. „przez” – o czasie (nie dotyczy naszego przypadku);
3. „przez”, „dzięki czemuś”, „przy pomocy czegoś”, „za pośrednictwem czegoś”, „pod wpływem czegoś” – o środku, o narzędziu, o czynniku działającym lub pośredniczącym, o sposobie (dotyczy naszego przypadku).

To są trzy podstawowe znaczenia dia+genetivus, o których wspomina ks. Popowski. Punkt III uszczegóławia natomiast następująco:

1. z genetivem rzeczy (czyli rzeczownik w genetivie dotyczy rzeczy) – a) dla oznaczenia środka, narzędzia; b) dla oznaczenia sposobu; c) dla oznaczenia istotnej okoliczności towarzyszącej; d) dla oznaczenia czynnika sprawczego danej czynności; e) dla orzeczenia powodu, racji; f) dla oznaczenia racji przynaglającej.
2. z genetivem osób (czyli rzeczownik w genetivie dotyczy osób) – a) dla oznaczenia pośrednika czynności; b) dla oznaczenia inicjatora czynności.

Interesująca nas konstrukcja to dia + genetivus osób. Według ks. Popowskiego jej jedyne dwa znaczenia dotyczą albo pośrednika czynności albo inicjatora czynności. Obydwa są zdecydowanie „propreegzystencjalne” ponieważ w konstrukcjach dotyczących Syna Bożego nauczają tego, że świat został stworzony za Jego pośrednictwem lub też, że to On jest jego przyczyną sprawczą. Popierają więc pogląd arian oraz trynitarian. Jedyne znaczenie, które odpowiadałoby socyniańskiej chrystologii znajdujemy w  punkcie III.1.e („orzeczenie powodu, racji)”. Jednak według Popowskiego odnosi się ono jedynie do przypadku, w którym konstrukcja  dia + genetiuvus  dotyczy rzeczy, a nie osób. Ten sam autor przyznaje także, że gdy struktura przyjmuje postać dia + accusativem :

1. „przez”, „poprzez” – o miejscu (nie dotyczy naszego przypadku);
2. z powodu, ze względu na coś – o racji, powodzie (dotyczy naszego przypadku).

Z przytoczonych definicji ks. Popowskiego wynika, że gdyby pisarze biblijni chcieli zaznaczyć sprawstwo bądź pośrednictwo Jezusa w stworzeniu, użyliby konstrukcji dia+genetivus. Jeśliby zaś chcieli podkreślić to, że świat powstał z powodu, ze względu na Chrystusa, użyliby konstrukcji dia+accusativus. Wybrali tę pierwszą.

Oczywiście Remigiusz Popowski nie jest jedynym grecystą, który podaje nam takie właśnie informacje. W zasadzie, we wszystkich słownikach oraz  podręcznikach greki koine, które są mi dostępne, znajdujemy podobne rozróżnienie pomiędzy znaczeniami przyimka dia. Poniżej przedstawiam kilka cytatów tego dowodzących.

Ks. Andrzej Piwowar

Podobnie jak Popowski, autor naucza[2. Zob.: Andrzej Piwowar,  Składnia języka greckiego Nowego Testamentu, Wydawnictwo KUL, Lublin 2017, s. 220.], że dia z genetivem może oznaczać:

1.  miejsce i obszar;
2. czas;
3. środek, narzędzie lub czynnik działający, pośredniczący;
4. sens przyczynowy – zazwyczaj wskazuje na przyczynę pośrednią, rzadziej – na przyczynę główną.

Natomiast dia + accusativus może oznaczać:

1. miejsce;
2. rację lub powód.

Daniel B. Wallace

Autora raczej przedstawiać nie trzeba – jego podręcznik gramatyki Greek Grammar Beyond the Basics to klasyka gatunku. Podaje on następującą klasyfikację znaczeń dia:[3. Zob.: Daniel B. Wallace, Greek Grammar Beyond the Basics, Zondervan, Grand Rapids 1996, s. 368-369.]

1. z genetivem
   1. pośrednictwo: „przez”, „poprzez” (by, through);
   2. środek/sposób: „przez” (through);
   3. przestrzeń: „przez” (through);
   4. czas: „przez”, „podczas” (through, throughout, during).
2. z accusativem
   1. powód/przyczyna: „z powodu”, „ze względu”, „przez wzgląd na” (because of, on account of, for the sake of);
   2. przestrzeń (rzadko): przez (through).  

Definicje Wallace’a są więc takie same jak wcześniejszych autorów.

Ks. Antoni Paciorek

Książka zatytułowana Elementy składniowe biblijnego języka greckiego jest o tyle ciekawa, że opracowana została przez Antoniego Paciorka na podstawie znanej i cenionej Graecitas Biblica Maxa Zerwicka. Podobnie jak poprzednicy, w niej również autor przyznaje, iż dia z genetivem „zasadniczo wskazuje” na przyczynę pośrednią lub w niektórych przypadkach główną, natomiast dia z accusativem określa jako „znaczenie przyczynowe” („z powodu” czegoś lub kogoś)[4. Zob.: Antoni Paciorek, Elementy składniowe biblijnego języka greckiego, Instytut Teologii Biblijnej „Verbum”, Kielce 2001, s. 46-47.].

Inni autorzy

Podobne informacje dotyczące rozumienia znaczeń dia z genitivem oraz accusativem można znaleźć także w pracach Williama D. Mounce’a[5. Zob.: W.D. Mounce, Basics of Biblical Greek, Zondervan, Grand Rapids 2003, s. 61.], ks. prof. dra Pawła Nowickiego[6. Zob.: P. Nowicki, Greczyzna biblijna, ATK, Warszawa 1967, s. 121-122.], dra Mariana Goliasa[7. Zob.: M. Golias, Wstępna nauka języka greckiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 15-16.] czy też Moniki Mikuły[7. Zob.: M. Mikuła, Ήλληνιστι γινωσκεις. Podręcznik do nauki greki chrześcijańskiej, s. 65-66.]. Wszyscy oni dają praktycznie rzecz biorąc to samo świadectwo, potwierdzając to, o czym pisałem wcześniej – gdyby w omawianych wersetach chodziło o powód, rację, wówczas przyimek dia występowałby z rzeczownikiem w accusativie. Dla przypomnienia, unitarianie o odcieniu ariańskim przedstawiają co najmniej cztery fragmenty, które są według nich dowodem na przedludzką, osobową egzystencję naszego Zbawiciela. Są to:

1. J 1:3 (wszystko powstało „przez niego”);
2. J 1:10 (świat stał się „przez niego”);
3. 1Kor 8:6 (wszystko jest „przez niego”);
4. Kol 1:16 (świat został stworzony stworzony „przez niego”).

We wszystkich tych przypadkach mamy do czynienia z konstrukcją dia + genetivus, czyli z taką, która według przytoczonych powyżej grecystów wskazuje albo na to, że Pan Jezus był przyczyną sprawczą stworzenia, albo na to, że był przyczyną pośrednią stworzenia. W żadnym z przytoczonych tekstów nie występuje struktura dia+accusativus, która dawałaby możliwość przełożenia omawianych wyrażeń jako „z powodu, ze względu”. Myślę, że nie jest to przypadek.

Photo by Syd Wachs on Unsplash