Odrębność istoty Boga od istoty Syna

Jak wspomniano wcześniej, pierwotnie słowa hypostasis oraz ousia były synonimami, co powodowało ogromne zamieszanie w obozie nicejskim, ponieważ zupełnie nie było wiadomo jak to możliwe, by Ojciec, Syn i Duch byli Bogiem a jednocześnie numerycznie był tylko jeden Bóg. Stąd też osoby, które w IV i V wieku stanęły w obliczu problemu z tym związanego, musiały znaleźć odpowiedź na to oczywiste pytanie. Późniejsze rozróżnienie tych pojęć, powstałe wbrew naturalnemu i dotąd używanemu językowi spowodowało, że teoretycznie można było mówić o jednym Bogu w znaczeniu jednej istoty/natury (ousia) oraz trzech osób (hypostasis).

Pozornie więc uniknięto sprzeczności w obronie nicejskiej oraz postnicejskiej teologii i rozwiązano problem. Wydaje się jednak, że słowo „pozornie” ma tutaj swoją wagę i znaczenie. Bo jeśli nawet przyjmiemy, że ousia będzie oznaczać istotę/naturę a hypostasis osobę, to i tak powracamy do początkowego problemu – jak to w ogóle możliwe, by jedna istota/natura była trzema osobami? Po pierwsze – kłóci się to z naszą logiką, ponieważ jest dla nas ewidentne, iż każdy jednostkowy byt, każda jednostkowa natura jeśli jest osobowa, to jeśli jest jednym bytem, jest też jedną osobą a nie trzema. Logika jest tutaj bezwzględna.

Upada także argument z analogii ponieważ w otaczającym nas świecie nie dostrzegamy przykładów, w których jedna natura byłaby trzema osobami. Stąd wynika ten ogromny problem często spotykany u trynitarnych apologetów gdy prosimy ich o przedstawienie nam ich wyobrażenia trójjedynego Boga. Odpowiedzi padające wówczas są zawsze niewystarczające1 a bywają nawet śmieszne2.

Jednak największą wadą trynitaryzmu pozostaje nie to, że nie znajduje potwierdzenia w logice czy też w otaczającej nas rzeczywistości. Ta terminologia po prostu nie wynika z Biblii. W całym świętym Piśmie nie spotkamy się bowiem z terminem ousia przypisanym jednemu Bogu w odróżnieniu od trzech odrębnych hypostasis – Ojca, Syna i Ducha Świętego. Ta pierwsza nazwa nie występuje w Biblii w ogóle, ta druga tylko raz. Ten jedyny fragment znajduje się w Liście do Hebrajczyków i brzmi następująco:

Hbr 1:3 (BW)
3. On, który jest odblaskiem chwały i odbiciem jego istoty (hypoststasis) i podtrzymuje wszystko słowem swojej mocy, dokonawszy oczyszczenia z grzechów, zasiadł po prawicy majestatu na wysokościach.

Interesujące jest to, że w niemal wszystkich współczesnych polskich przekładach trynitarnych słowo hypostasis nie zostało oddane jako osoba, co wydawałoby się rzeczą naturalną w kontekście trynitarnej terminologii, lecz jako „istota” (VNT, BL, BP, BT, BW, PE, UBG, Stern), „istność” (BG). To o co walczono w IV i V wieku – o ścisłe rozróżnienie pomiędzy terminami ousia i hypostasis i nie traktowanie ich jako synonimów, zostaje przez tłumaczy albo zignorowane albo też celowo nie zauważone. Z jakiego powodu?

Przyczyna wydaje się być oczywista – gdyby ten termin konsekwentnie przetłumaczyć jako „osoba”, wówczas nasz tekst nauczałby o tym, że Bóg jest osobą! Syn zaś, będąc odrębną osobą od Boga, jest zarazem Jego obrazem/odbiciem (charakter). Warto to jeszcze raz podkreślić – według jedynego tekstu, w którym występuje długo dyskutowane wyrażenie hypostasis utożsamiane z osobą – Bóg jest osobą. Zadaje to bezpośredni kłam trynitarnej nauce o tym, że Bóg nie jest osobą, lecz jest trzema osobami.3 Nigdzie nie mamy w Biblii wyrażonej takiej nauki w sposób bezpośredni.

Aby uniknąć wniosków wynikających z dokładnego tłumaczenia Hbr 1:3, trynitarianie muszą przedefiniować swoje rozumienie Boga i przyjąć, że w zacytowanym powyżej tekście, Bóg jest tożsamy tylko i wyłącznie z Ojcem a nie z pełną trójcą osób. To zatem Jego, w wersetach tego typu, Biblia definiuje ich zdaniem jako Boga. A fragmentów tego rodzaju jest w Biblii bez liku. W zasadzie trzeba powiedzieć, że trynitarianie mają ogromny problem ze wskazaniem choćby jednego tekstu, choćby tylko w Nowym Testamencie, w którym słowo Theos (Bóg) użyte byłoby w znaczeniu całej Trójcy. Gdyby nauka o trójjedynym Bogu była prawdziwa, to byłaby to jedna z najbardziej zdumiewających rzeczy. Bóg, który jest Trójcą nie przedstawia się jako taki w żadnym miejscu Biblii? Hm…

Dziwna pozostaje także inna kwestia. Jeśli przyjmiemy za normalne wyrażenia twierdzące, że Bóg ma swojego Syna i rozumiemy je jako znaczące to, iż Ojciec (osoba Boga) ma swego Syna, to moglibyśmy spodziewać się także wyrażeń w których napisane jest, że to Bóg ma swego Ojca. Skoro bowiem według trynitarian Bóg ma Syna (Ojciec będący Bogiem, ma Syna będącego Bogiem), nic nie stałoby zatem na przeszkodzie, by dokonać konwersji i stwierdzić, iż Bóg ma Ojca (Syn będący Bogiem, ma Ojca będącego Bogiem). Sami przyznamy, że brzmi to jednak dla naszego ucha bardzo sztucznie.

Całkiem słusznie, ponieważ twierdzenia takiego brak w Biblii. Co więcej, brak też w Piśmie tekstów, które wprost definiowałyby Boga jako Trójcę, podczas gdy występuje wiele tekstów określających Boga wyłącznie jako Ojca, co przyznają często sami trynitarianie. Dla unitarian jest to oczywiste jak słońce, ponieważ jest dla nich jeden Bóg – Ojciec, dla trynitarian zaś powinno być znakiem ostrzegawczym, który przynajmniej powinien skłonić ich do zadania sobie szeregu pytań i poszukiwania na nie uczciwej odpowiedzi.

Tak więc należy stwierdzić, że oprócz wyraźnego utożsamiania jednego Boga Izraela z Ojcem Pana Jezusa, o czym pisałem w poprzednim rozdziale, pośrednią wskazówkę na to, iż Biblia nie naucza o wewnętrznym uczestnictwie Syna Bożego w Bogu JHWH, stanowią wszystkie te wersety, w których Chrystus występuje obok Boga i w odróżnieniu od Boga. Trzeba podkreślić – nie tyle obok Ojca, lecz Boga właśnie. Tego rodzaju fragmentów, oprócz omawianego już wersetu z Hbr 1:3, jest w Nowym Testamencie całe mnóstwo. Oto kilka przykładów z samych tylko Dziejów Apostolskich:

Dz 2:22 (BW)
22. Mężowie izraelscy! Posłuchajcie tych słów: Jezusa Nazareńskiego, męża, którego Bóg wśród was uwierzytelnił przez czyny niezwykłe, cuda i znaki, jakie Bóg przez niego między wami uczynił, jak to sami wiecie,

Dz 2:36 (BW)
36. Niechże tedy wie z pewnością cały dom Izraela, że i Panem i Chrystusem uczynił go Bóg, tego Jezusa, którego wy ukrzyżowaliście.

Dz 3:13 (BW)
13. Bóg Abrahama i Izaaka i Jakuba, Bóg ojców naszych, uwielbił Syna swego, Jezusa, którego wy wydaliście i zaparliście się przed Piłatem, który uważał, że należało go wypuścić na wolność;4

Dz 7:55-56
55. On zaś, będąc pełen Ducha Świętego, utkwiwszy wzrok w niebo, ujrzał chwałę Bożą i Jezusa stojącego po Prawicy Bożej
56. I rzekł: Oto widzę niebiosa otwarte i Syna Człowieczego stojącego po prawicy Bożej.

Dz 17:30-31 (BW)
30. Bóg wprawdzie puszczał płazem czasy niewiedzy, teraz jednak wzywa wszędzie wszystkich ludzi, aby się upamiętali,
31. Gdyż wyznaczył dzień, w którym będzie sądził świat sprawiedliwie przez męża, którego ustanowił, potwierdzając to wszystkim przez wskrzeszenie go z martwych.

Zauważmy, iż jeśli przyjmiemy założenie o jedności Boga, to każda istota występująca w towarzystwie tego Boga tak nazwanego, z założenia Nim być nie może. Stosując analogię, jeśli uznamy, iż prawdą jest twierdzenie, że w danym kraju jest jeden jego prezydent, to w przypadku napotkania zdania w rodzaju: „W dniu dzisiejszym Prezydent spotkał się z Ministrem Spraw Wewnętrznych”, w sposób naturalny i intuicyjny rozumiemy, iż Minister Spraw Wewnętrznych jest kimś innym niż Prezydent. Nie tylko jest inną osobą niż Prezydent, ale także nie jest Prezydentem jako takim, ponieważ:

1. to z nim się właśnie spotkał.

2. prezydent jest tylko jeden.

Tak jak wspomniałem wcześniej, wersetów w których Chrystus występuje obok Boga (theos/ho theos) mamy w Biblii dziesiątki jeśli nie setki. W ustach unitarianina brzmią one naturalnie, zaś w ustach wyznawcy Boga wieloosobowego – sztucznie. Ci pierwsi bowiem mogą swobodnie mówić o relacjach między Bogiem a Synem, ci drudzy natomiast powinni przekazywać to w kategoriach relacji pomiędzy Ojcem a Synem.5 Jeśli bowiem słowo „Bóg” zawiera w sobie całą pełnię i istotę Bóstwa, to ktoś kto jest w jakiejkolwiek relacji z tak rozumianym Bogiem jest ontycznie i numerycznie kimś innym od owego Boga. Relacje mogą bowiem występować jedynie w obrębie Bóstwa, nie zaś w stosunku między Bóstwem a innym bytem będącym Bogiem, ponieważ te ostatnie relacje prowadziłyby do ewidentnego politeizmu.

Oprócz konsekwentnego oddzielania Boga od Chrystusa występującego w Nowym Testamencie, zauważamy także konsekwentne odróżnianie JHWH od Jego Syna (lub Sługi) w Starym Testamencie. Na potwierdzenie kilka tekstów:

Ps 2:1-2,6-7 (BP)
1. Czemuż to narody wszczynają niepokój, a ludy knują daremne zamysły?
2. Królowie ziemscy jednoczą się, a książęta wspólnie się zmawiają przeciw Jahwe i Jego Pomazańcowi:
6. “To ja ustanowiłem mego króla na Syjonie, mojej świętej górze!”
7. Chcę [wam] oznajmić dekret Jahwe. Jahwe rzekł do mnie: “Tyś moim synem, Ja dziś zrodziłem ciebie.

Ps 110:1-2 (BP)
1. Psalm Dawida. Uroczysta wypowiedź Jahwe do mego Pana: “Usiądź po mej prawicy, aż położę wrogów Twoich jako podnóżek dla Twych stóp”.
2. Berło Twej potęgi poszerzy Jahwe z Syjonu. Panuj pośród Twoich nieprzyjaciół.6

Iz 42:1, 6 (BP)
1. Oto mój Sługa , którego Ja wspieram, Wybraniec mój, w którym sobie upodobałem. Ducha mojego wylałem na niego, On Prawo zaniesie narodom.
6. Ja, Jahwe, wezwałem cię w sprawiedliwości i ująłem cię mocno za rękę. Ja cię kształtowałem i ustanowiłem Przymierzem dla ludzi, światłością narodów

Iz 53:10, 11 (BP)
10. Lecz wolą Jahwe było zetrzeć go w cierpieniu, skoro oddał się na ofiarę przebłagalną. Będzie oglądał potomstwo i dni swe przedłuży, a sprawa Jahwe dzięki niemu zwycięży.
11. Za udręczenie swej duszy oglądać będzie światłość i poznaniem Jahwe będzie nasycony. (Sprawiedliwy) mój Sługa usprawiedliwi wielu, wziąwszy na siebie ciężar ich win.

Odróżnienie Syna od Boga JHWH jest aż nadto widoczne. Jak słusznie zauważa Paul S. L. Johnson, w Starym Testamencie Jezus jest „sługą” JHWH (Iz 42:1, 6), „ramieniem” JHWH (Iz 53:1), „synem” JHWH (Ps 2:7), „aniołem” JHWH (Wj 23:20, 21) oraz „towarzyszem” JHWH (Za 13:7 BG), a nie samym Bogiem JHWH.7 Ponownie można stwierdzić, iż skoro Biblia naucza, iż JHWH jest jeden, zatem z definicji każdy kto występuje niejako „obok” JHWH, tym JHWH nie jest.

Co ciekawe, istnieje w Nowym Testamencie grupa tekstów, która zawiera w sobie trzy terminy występujące w sąsiadującym położeniu – Bóg, Ojciec oraz Jezus. Spójrzmy na ich użycie w kontekście tego nad czym zastanawialiśmy się powyżej:

Rz 1:7 (BW)
7. Wszystkim, którzy jesteście w Rzymie, umiłowanym Boga, powołanym świętym: Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa.

Rz 15:6 (BW)
6. Abyście jednomyślnie, jednymi usty wielbili Boga i Ojca Pana naszego, Jezusa Chrystusa.

1Kor 1:3 (BW)
3. Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa. (BW)

2Kor 1:2-3 (BW)
2. Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa.
3. błogosławiony niech będzie Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa, Ojciec miłosierdzia i Bóg wszelkiej pociechy,

2Kor 11:31 (BW)
31. Bóg i Ojciec Pana Jezusa, który jest błogosławiony na wieki, wie, że nie kłamię.

Ga 1:1, 3, 4 (BW)
1. Paweł, apostoł nie od ludzi ani przez człowieka, lecz przez Jezusa Chrystusa i Boga Ojca, który go wzbudził z martwych,
3. Łaska wam i pokój od Boga Ojca naszego i Pana Jezusa Chrystusa,
4. Który wydał samego siebie za grzechy nasze, aby nas wyzwolić z teraźniejszego wieku złego według woli Boga i Ojca naszego,

Ef 1:2, 3 (BW)
2. Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego i od Pana Jezusa Chrystusa.
3. Błogosławiony niech będzie Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa, który nas ubłogosławił w Chrystusie wszelkim duchowym błogosławieństwem niebios;

Ef 1:17 (BW)
17. Aby Bóg Pana naszego Jezusa Chrystusa, Ojciec chwały, dał wam Ducha mądrości i objawienia ku poznaniu jego,

Ef 5:20 (BW)
20. Dziękując zawsze za wszystko Bogu i Ojcu w imieniu Pana naszego, Jezusa Chrystusa,

Ef 6:23 (BW)
23. Pokój niech będzie braciom i miłość wraz z wiarą od Boga Ojca i Pana Jezusa Chrystusa.

Flp 1:2 (BW)
2. Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i od Pana Jezusa Chrystusa.

Flp 2:11 (BW)
11. I aby wszelki język wyznawał, że Jezus Chrystus jest Panem, ku chwale Boga Ojca.

Kol. 1:2, 3 (BW)
2. Do świętych i wierzących braci w Chrystusie, którzy są w Kolosach: Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego i od Pana Jezusa Chrystusa.
3. Dziękujemy Bogu, Ojcu Pana naszego, Jezusa Chrystusa, zawsze gdy się za was modlimy

Kol 3:17 (BW)
17. I wszystko, cokolwiek czynicie w słowie lub w uczynku, wszystko czyńcie w imieniu Pana Jezusa, dziękując przez niego Bogu Ojcu.

1Tes 1:1, 3 (BW)
1. Paweł, Sylwan i Tymoteusz do zboru Tesaloniczan w Bogu Ojcu i Panu Jezusie Chrystusie: Łaska wam i pokój.
3. Mając w pamięci dzieło wiary waszej i trud miłości, i wytrwałość w nadziei pokładanej w Panu naszym, Jezusie Chrystusie, przed Bogiem i Ojcem naszym

1Tes 3:11, 13 (BW)
11. A sam Bóg i Ojciec nasz, i Pan nasz Jezus Chrystus, niechaj utoruje naszą drogę do was!
13. Aby serca wasze były utwierdzone, bez nagany, w świętobliwości przed Bogiem i Ojcem naszym na przyjście pana naszego Jezusa Chrystusa, ze wszystkimi jego świętymi.

2Tes 1:1, 2 (BW)
1. Paweł i Sylwan, i Tymoteusz do zboru Tesaloniczan w Bogu Ojcu naszym i w Panu Jezusie Chrystusie;
2. Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana Jezusa Chrystusa.

2Tes 2:16 (BW)
16. A sam Pan nasz Jezus Chrystus i Bóg, Ojciec nasz, który nas umiłował i dał pocieszenie wieczne, i dobrą nadzieję z łaski

1Tm 1:2 (BW)
2. Do Tymoteusza, prawowitego syna w wierze: Łaska, miłosierdzie i pokój od Boga Ojca i Chrystusa Jezusa, Pana naszego.

2Tm 1:2 (BW)
2. Do Tymoteusza, umiłowanego syna: Łaska, miłosierdzie i pokój od Boga Ojca i Chrystusa Jezusa, Pana naszego.

Tt 1:4 (BW)
4. Do Tytusa, prawowitego syna według wspólnej wiary: Łaska i pokój od Boga Ojca i od Chrystusa Jezusa, Zbawiciela naszego.

Flm 1:3 (BW)
3. Łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i od Pana Jezusa Chrystusa.

1P 1:2, 3 (BW)
2. Według powziętego z góry postanowienia Boga, Ojca, poświęconych przez Ducha ku posłuszeństwu i pokropieniu krwią Jezusa Chrystusa: Łaska i pokój niech się wam rozmnożą.
3. Błogosławiony niech będzie Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa, który według wielkiego miłosierdzia swego odrodził nas ku nadziei żywej przez zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa,

2J 1:3 (BW)
3. Łaska, miłosierdzie, pokój od Boga Ojca i od Jezusa Chrystusa, Syna Ojca, niechaj będzie z nami w prawdzie i w miłości.

Jud 1:1 (BW)
1. Juda, sługa Jezusa Chrystusa, a brat Jakuba, do powołanych, w Bogu Ojcu umiłowanych, a dla Jezusa Chrystusa zachowanych

W przytoczonych wyżej tekstach wyraźnie widać dwie tendencje: nie tylko opisywane wcześniej odróżnianie Jezusa od Ojca czy też Boga, lecz także – co może nawet ważniejsze – konsekwentne utożsamianie owego Boga z Ojcem. Wyrażenie „Bóg Ojciec” jest zauważalne na pierwszy rzut oka i stosowane jest przez wszystkich autorów listów zawartych w Nowym Testamencie.8 Warte uwagi jest również to, że tak jak częsta jest wspomniana fraza „Bóg Ojciec” tak samo uderzający jest zupełny brak sformułowania „Bóg Syn”, czy też „Bóg Duch Święty”. Biorąc pod uwagę domniemaną wiarę pisarzy Nowego Testamentu w trójjedyność Boga, musi zadziwiać posługiwanie się tak jednoznacznie unitariańskim językiem i tak samo jednoznaczne unikanie sformułowań trynitarnych. Jednakże to, co jest dziwne, przestaje dziwić zupełnie, gdy zauważy się prosty fakt: jako żydowscy monoteiści pisali oni z perspektywy typowego żydowskiego monoteizmu. Dla nich wszystkich Bóg był jeden i był nim Ojciec. Pan Jezus zaś – wywyższonym do rangi drugiej po Bogu i Ojcu istoty we wszechświecie.

Przypisy

1 Przykład wody istniejącej w trzech stanach skupienia mógłby co najwyżej dowodzić modalizmu ale nie trynitaryzmu.

2 Jak chociażby jajko składające się ze skorupki, białka i żółtka. Trójca wszak nie naucza o tym, że Bóg składa się z części, i jest Nim tylko jako całość.

3 Zwolennik Trójcy może co prawda powiedzieć, że osoba (boska) jest Bogiem, jednak nie może stwierdzić, że Bóg jest osobą (ponieważ definiuje się Go jako „złożenie” trzech osób).

4 Werset ten jest o tyle ciekawy, iż nie tylko odróżnia Boga od Jego Syna, ale także utożsamia starotestamentowego Boga Abrahama, Izaaka i Jakuba z nowotestamentalnym Ojcem. Mamy więc mocny dowód wskazujący na to, że dla pierwszych chrześcijan oczywistością było uważanie Boga JHWH za Ojca.

5 Czasami dochodzi nawet do zupełnie absurdalnych sytuacji, w których co bardziej gorliwi apologeci trójjedyności Boga są tak wyczuleni na tym punkcie, że w momencie przykładowej wypowiedzi jakiegoś niezorientowanego trynitarianina: „Bóg oraz Pan Jezus”, reagują natychmiastowym pytaniem sprawdzającym ich ortodoksyjność, spowodowanym używaniem unitariańskiej terminologii. Oczywiście, to jest faktycznie unitariańska terminologia, najczęściej stosowana przez pisarzy Nowego Testamentu, co dowodzi jedynie tego, że byli oni unitarianami „z krwi i kości”.

6 Por. Mt 22:44 i Hbr 10:12-13. Teksty te dowodzą, iż wypowiedź z Psalmu dotyczy Boga JHWH oraz Pana Jezusa.

7 P.S.L. Johnson, Bóg, str. 480.

8 Także Jakub używa podobnego sformułowania choć w tym przypadku terminy „Bóg” oraz „Ojciec” połączone są spójnikiem kai (polskie „i”) – zob. Jk 1:27.