Oddaję się lekturze Biblii już prawie trzydzieści lat i nie ukrywam, iż jestem wyczulony na wszelkiego rodzaju argumenty trynitarne, zarówno te lepsze, jak i te, które można uznać za bardzo słabe. Jednak przyznam się, że wielokrotnie czytając poniższy tekst, nawet przez myśl mi nie przeszło, że może on dla trynitarian stanowić poparcie ich nauczania. A jednak tak się rzeczywiście dzieje. Chodzi o fragment z księgi Izajasza, który brzmi następująco:
Iz 48:12-17 (BL)
12. „Słuchaj mnie, Jakubie, Izraelu, którego powołałem: to Ja jestem, Ja pierwszy, i Ja także ostatni.
13. Tak, Moja ręka ustanowiła ziemię, Moja prawica rozciągnęła niebo. Gdy je zawołam, stawią się razem.
14. Zbierzcie się wszyscy i słuchajcie: „Kto spośród nich to zapowiedział ?” Ten, kogo Jahwe miłuje, wykona Jego wolę przeciw Babilonowi i potomstwu Chaldejczyków.
15. To Ja, Ja powiedziałem, Ja go też powołałem, przywiodłem go i uczyniłem pomyślną jego drogę.
16. Zbliżcie się do Mnie, posłuchajcie tego: Nie mówiłem od początku w tajemnicy, od czasu, gdy się to wydarzyło – jestem!” Teraz zaś Pan, Jahwe, posłał mnie i swego Ducha!
17. Tak mówi Jahwe, twój Wybawiciel, Święty Izraela: „Ja jestem Jahwe, twój Bóg, który cię poucza, byś odniósł pożytek, który wytycza ci drogę, jaką masz pójść:
Spotkałem się z opinią, iż zacytowany fragment jest wypowiedzią Boga Jahwe, stwórcy nieba i ziemi1, który utożsamiony jest z Panem Jezusem. Werset 16. ma stwierdzać, iż ów wymieniony wcześniej Jahwe zostaje posłany również przez Jahwe. Dodatkowo w całym kontekście wspomniany zostaje jeszcze Duch,2 co dopełniałoby całą Trójcę – posłany Jezus, posyłający Go Ojciec, oraz Duch.3 Przez wiele lat nie widziałem w tym tekście nic poza tym, że mamy tu po prostu do czynienia z wtrąconym zdaniem, w którym narrator zmienia się z Boga Jahwe na proroka Izajasza, bądź też proroczo na Jezusa,4 co nie jest przecież w Biblii rzeczą rzadko spotykaną. Wszak nawet w tej samej księdze spotykamy się z taką praktyką między innymi w rozdziale 1:2-105, 8:5-106, czy też 28:14-227.
Gdy jednak podczas wspomnianej dyskusji spotkałem się z opinią, że ja sobie to wtrącenie “wymyśliłem”, postanowiłem sprawdzić czy faktycznie jest to jedynie moja unitariańska fobia, czy też moje zdanie podzielają także inni. Przede wszystkim warto zauważyć to, iż zacytowana wcześniej Biblia Lubelska, która trynitarnym przekładem wszak nie jest, traktuje wypowiedź z wersetu 16. jako zdanie wtrącone właśnie. Świadczą o tym znaki cudzysłowu zamykające oraz oddzielające treść stwierdzeń Boga Jahwe, od tych, które nie są jego autorstwa. Zdaniem tłumaczy, interesujące nas zdanie zalicza się właśnie do tych ostatnich. Nie jest to zresztą opinia odosobniona. Podobnie ów fragment oddają niektóre trynitarne przekłady, z których wymienię kilka:
Iz 48:16 (RSV)
16. Draw near to me, hear this: from the beginning I have not spoken in secret, from the time it came to be I have been there.” And now the Lord GOD has sent me and his Spirit.
Iz 48:16 (TEV)
“Now come close to me and hear what I say. From the beginning I have spoken openly and have always made my words come true.” (Now the Sovereign Lord has given me his power and sent me.)
Iz 48:16 (NAB)
16. Come to me and hear this! Not from the beginning did I speak it in secret; At the time it comes to pass, I am present; “Now the Lord GOD has sent me, and his spirit.”
Iz 48:16 (NIV)
16. “… at the time it happens, I am there.” And now the Sovereign Lord has sent me, with his Spirit
Iz 48:16 (ESV)
„… Draw near to me, hear this: from the beginning I have not spoken in secret, from the time it came to be I have been there.” And now the Lord God has sent me, and his Spirit
Poprzez obserwację miejsc zaznaczonych cudzysłowem możemy stwierdzić, że tłumacze rozumieli nasze zdanie jako zdanie wtrącone – nie wypowiadane przez Boga Jahwe – lecz przez Izajasza bądź też, proroczo, przez Pana Jezusa.Tego rodzaju ujęcie znajduje też swoje poparcie w licznych komentarzach tegoż ustępu. Poniżej przytaczam kilka z nich, oczywiście pochodzących nie ze źródeł unitariańskich, lecz trynitarnych.
“Wersety 16-19 to jasna, nie tajemnicza, prorocka wypowiedź orędzia Boga, wygłoszona teraz a nie w czasach dawniejszych. Słowo Boże było głoszone publicznie. Jahwe nie był Bogiem ukrytym. Był zawsze obecny w historii, wśród narodu. Jego słowo kształtowało i kierowało Izraelem. Werset 16 stanowi trudność, bo mówiącym nie jest już Jahwe, ale ktoś, komu udzielił swego Ducha. Możliwe, że chodzi tu o wypowiedź proroka poza kontekstem”.8
“W ostatnich słowach w. 16 zabiera głos prorok, który widzi siebie jako jedno z ogniw tego samego słowa Jahwe i ożywiającej go mocy – Ducha Bożego”.9
“Jest to oświadczenie Proroka o swej misji; wg innych są to słowa Cyrusa”.10
“‘I teraz… ‘ – słowa proroka”.11
Warto wspomnieć przy tym, że oprócz wymienionych wyżej komentatorów polskich, także sporo ich anglosaskich odpowiedników podziela ten sam punkt widzenia.12 James Burton Coffman, autor znanej, 37 tomowej serii komentarzy do całej Biblii, przyznaje, iż takie właśnie spojrzenie było preferowane przez Kalwina oraz „wielu innych uczonych”.13 W taki sposób wyjaśnia te teksty także wybitny komentator żydowski Raszi jak również Targum Jonatana.14
Jak wspomniałem już wyżej, prócz ostatnich dwóch przykładów, wszystkie zacytowane osoby nie mają poglądów unitariańskich – to trynitarianie „z krwi i kości”. Podobnie ma się rzecz z przytoczonymi przekładami biblijnymi – zostały one stworzone przez wyznawców Trójcy. A jednak zarówno te przekłady, jak i spostrzeżenia komentatorów były dokładnie takie same jak moje czy też innych unitarian – mamy do czynienia ze zdaniem wtrąconym, które przypisywane jest bądź to Izajaszowi, bądź to Panu Jezusowi. Oczywiście jest prawdą, że znajdziemy również inne wypowiedzi, które będą popierały trynitarne spojrzenie na ów fragment. Moje przytoczenia nie miały jednak na celu udowodnić, że wszyscy z trynitarian opowiadają się za „naszym” rozumieniem, lecz wskazać na to, że nawet w ich własnym obozie nie ma jednomyślności co do interpretacji tej natchnionej wypowiedzi. Jak zatem traktować argument, co do którego słuszności i prawdziwości mają wątpliwości nawet wyznawcy tej samej doktryny? A w zasadzie nie tyle nawet wątpliwości, ile jasne przekonanie, iż nie może on stanowić żadnej przesłanki przy udowadnianiu trójjedyności Boga, bowiem mówi o czymś zupełnie innym? Skoro nawet wśród nich samych są podzielone zdania, to trudno wymagać, byśmy nie dostrzegali tego my, i nie zwracali przy tym uwagi na tę sprzeczność opinii. Ta rozbieżność bowiem jest jasnym potwierdzeniem słabości tego argumentu, a jego stosowanie – świadectwem braku naprawdę dobrych, rzetelnych racji mających dowodzić wieloosobowości Boga.
Przypisy
1 Wersety 12-15, por. Hbr 1:10-12.
2 W zależności od przekładu, Duch utożsamiany jest z tym, który posyła (BW), lub też tym, który jest posłany (BL).
3 Za taką wykładnią opowiada się między innymi William MacDonald w swoim komentarzu do Starego Testamentu.
4 Na Jezusa, którego prorok Izajasz czasami bywa typem – por. Iz 8:49.
5 Do 8 wersetu narratorem jest Bóg Jahwe, natomiast w wersetach 9 oraz 10 następuje jego zmiana na proroka Izajasza.
6 Pomimo tego, iż werset 5 wskazuje narratora jako Boga, to jednak co najmniej w wersecie 10 jest nim już Izajasz, ponieważ wskazują na to słowa „bo Bóg jest z nami”.
7 Tu również mamy do czynienia z wypowiedzią Boga zanotowaną w początkowych wersetach, by na końcu zmienić mówcę na Izajasza.
8 Z. Małecki, Monoteizm w księdze Deuteroizajasza, str. 150.
9 L. Stachowiak, Księga Izajasza, str. 222.
10 Komentarz do Iz 48:16 w Biblii Tysiąclecia, Wyd. II poprawione.
11 Komentarz do Iz 48:16 w przekładzie ks. Jakuba Wujka.
12 Wśród nich między innymi Matthew Henry czy też John Wesley.
13 Zob. J.B. Coffman, Coffman’s Commentaries on the Bible, [online], https://www.studylight.org/commentaries/bcc/isaiah-48.html, [dostęp: 01 sierpnia 2018].
14 Zob. E. Clem (tłum.), Targum Jonathan: Is 48:16.
Photo by Tim Wildsmith on Unsplash