J 12:37-41 (BW)
37. A chociaż tyle cudów dokonał wobec nich, nie wierzyli w niego,
38. Aby się wypełniło słowo proroka Izajasza, jakie wypowiedział: Panie, któż uwierzył wieści naszej, a komu objawiło się ramię Pana?
39. Dlatego nie mogli uwierzyć, że znowu rzekł Izajasz:
40. Zaślepił oczy ich I zatwardził serce ich, Aby nie widzieli oczami swymi I nie zrozumieli sercem swym, I żeby się nie nawrócili, I żebym ich nie uzdrowił.
41. To powiedział Izajasz, gdyż ujrzał chwałę (ten doksan) jego i mówił o nim.
Powyższy fragment również należy do często cytowanych argumentów mających przemawiać za tożsamością Pana Jezusa z Bogiem Jahwe. Jeden z ewangelicznych komentatorów objaśnia go w następujący sposób:
„W Izajasza 6 czytamy, że prorok widział chwałę Boga. Jan wyjaśnia, że Izajasz ujrzał chwałę Chrystusa i to o Nim mówił. Dzięki temu werset ten staje się kolejnym ogniwem łańcucha dowodów boskości Chrystusa.”1
Według MacDonalda istnieje więc ścisła paralela pomiędzy szóstym rozdziałem Izajasza a słowami Jana o „chwale” Chrystusa, którą miał ujrzeć prorok. Faktycznie, jeśli przeczytamy tekst, na który powołuje się MacDonald, to możemy zauważyć, iż Izajasz widział tron, a na nim siedzącego Boga JHWH. Skąd jednak wiadomo, że apostoł miał na myśli ten właśnie opis? Jest prawdą, że cytuje on szósty rozdział Izajasza, jest również prawdą, że w wersecie 3 tego rozdziału pada hebrajskie słowo כָּבוֹד (kawod – „chwała”), jednak nie w kontekście oglądania chwały Pana siedzącego na tronie, lecz raczej w celu prostego stwierdzenia o objawianiu tejże chwały w Bożym stworzeniu na zamieszkałej ziemi.2
Dodatkowo, fragment z 6 rozdziału nie jest jedynym, które cytuje apostoł – urywek z J 12:37-41 zawiera nie jeden, lecz dwa cytaty z księgi Izajasza. Pierwszy z nich, to Iz 53:1, drugi zaś – wspomniany Iz 6:9-10. Czy na pewno Jan nawiązywał do tego drugiego fragmentu? Okazuje się, że sprawa nie jest tak jednoznaczna, jak chciałby to przytaczany wcześniej MacDonald. Wątpliwości co do prawdziwości tego rodzaju interpretacji mają również niektórzy trynitarni komentatorzy. Jeden z nich pokusił się o następujące słowa:
“Komentarz Jana w wersecie 41 sprawia pewne trudności. W jakim sensie Izajasz miał widzieć chwałę Jezusa, czy też Bożą? Wydaje się, że z powodu słowa “ponieważ” występującego w tym wersecie, Jan widział bezpośredni związek pomiędzy poselstwem Izajasza a misją Chrystusa. Apostoł miał prawdopodobnie na myśli “cierpiącego Sługę” z proroctwa Izajasza jako wskazującego na samego Chrystusa. To co zobaczył, było chwałą tego, który miał przyjść.”3
Donald Guthrie skłania się więc do takiej interpretacji, która „widzenie chwały” Chrystusa nie łączy z Iz 6:1, lecz z innymi fragmentami. Moim zdaniem to bardzo trafne spostrzeżenie. Przede wszystkim trzeba bowiem zwrócić uwagę na to, że Jan nie przytacza tylko jednego urywka z proroka Izajasza, lecz dwa – pierwszy z Iz 6:1, drugi z Iz 53:1. W polskich przekładach werset 41 rozpoczyna się zazwyczaj od zaimka „to”4, co sugeruje nawiązanie autora wypowiedzi do ostatniego podanego cytatu, jednakże w oryginale greckie słowo ταῦτα (tauta) przybiera liczbę mnogą i w zasadzie odnosi się do obu przywołanych przez apostoła fragmentów pism proroka. Dodatkowo, kiedy spojrzymy na tekst w Septuagincie, zauważymy, że w najbliższym sąsiedztwie omawianych tekstów znajduje się grecki odpowiednik hebrajskiego kawod – δόξα (doksa). W wizji opisanej w rozdziale 6 czytamy o tym w wersecie 1,5 natomiast w przypadku Iz 53:1, w rozdziale 52, a wersetach 13 oraz 14:6
Iz 52:13-53:1 (BPK)
13. Oto mój Sługa uzna to, dlatego zostanie wywyższony i otoczony wielką chwałą (doksasthesetai)
14. W jaki sposób wielu osłupiało na Twój widok – bo tak wielkiego oszpecenia doznał ze strony ludzi Twój wygląd, a także pogardy od ludzi Twoja chwała (he doksa)7 –
15. tak też zdumieją się z Jego powodu liczne narody i królowie zamkną swoje usta. Ci bowiem, którym Go nie zapowiadano, zobaczą Go; którzy o Nim nie słyszeli, usłyszą
1. O Panie, kto dał wiarę naszej nowinie? Komu się objawiło ramię Pana?
Ponieważ Septuaginta była przekładem powszechnie używanym przez pierwszych chrześcijan, traktowanym nieraz jako wręcz tekst natchniony, więc waga jej świadectwa jest znacząca. Należy przy tym pamiętać o tym, iż apostoł Jan pisał swą ewangelię po grecku, żyjąc i przebywając w świecie greckim, kilkadziesiąt lat po upadku Jerozolimy i w czasie, w którym w Kościele ogromną przewagę liczebną stanowili chrześcijanie „z narodów”. Czy pisząc fragment swej ewangelii o Izajaszu widzącym chwałę Mesjasza mógł mieć przed oczyma powyżej przytoczony fragment i to o nim właśnie pisać, a nie o szóstym rozdziale? Całkiem możliwe, że tak właśnie było.
Czytając przytoczone wersety z Iz 52:13, 14 możemy zauważyć, że „chwałę” przyszłego Mesjasza prorok wiąże z Jego wywyższeniem (w. 13), ale również z okresem czasu, w którym Pan Jezus przebywał na ziemi (w. 14). Co ciekawe, jest to zgodne z określeniami, które apostoł Jan stosuje do Chrystusa w swej ewangelii. Przyjrzyjmy się poniższym wersetom.
Chwała (doksa) Chrystusa po wniebowstąpieniu:
J 17:5 (BW)
5. A teraz Ty mnie uwielbij, Ojcze, u siebie samego tą chwałą, którą miałem u ciebie, zanim świat powstał.
Chwała (doksa) Chrystusa na ziemi:
J 1:14 (BW)
14. A Słowo ciałem się stało i zamieszkało wśród nas, i ujrzeliśmy chwałę jego, chwałę, jaką ma jedyny Syn od Ojca, pełne łaski i prawdy.J 2:11 (BW)
11. Takiego pierwszego cudu dokonał Jezus w Kanie Galilejskiej; i objawił chwałę swoją, i uwierzyli weń uczniowie jego.
Z tego ostatniego wersetu dowiadujemy się, że chwała Pana Jezusa objawiła się między innymi w znakach i cudach, które czynił – nie tylko w Kanie Galilejskiej, ale w ciągu całego swojego życia. Pięknie koresponduje to z całością omawianego fragmentu. W J 12:37 apostoł naucza, że pomimo dokonania “tylu cudów” (a więc pomimo objawienia w tak wyraźny sposób swej chwały jako Mesjasza), Żydzi w niego nie uwierzyli. Werset 38 podaje dowód, że tak właśnie miało być, natomiast 40 – przyczynę takiego stanu rzeczy. Werset 41 jest zaś nawiązaniem do w 38, a właściwie do całej “czwartej pieśni o Słudze Jahwe”, której część zawarta jest w cytacie przytoczonym przez apostoła. Innymi słowy, Jan mówi w nim, że to właśnie Pan Jezus jest wypełnieniem tego proroctwa – to Jego chwała była objawiona Żydom, lecz w większości przez nich nierozpoznana. Wydaje się, że takie spojrzenie na omawiany fragment jest zgodne z kontekstem bliższym, jak również logicznie bardzo spójne. Izajasz widział chwałę Mesjasza nie w wizji opisanej w szóstym rozdziale, lecz w proroczych objawieniach ukazywanych mu przez Boga. Nie dotyczy to zresztą tylko fragmentu z Iz 52:13-53:12 ale wielu innych miejsc, w których Izajasz prorokuje o Mesjaszu właśnie, o jego przyjściu, dokonanym na ziemi dziele, oraz wiecznym panowaniu i jego skutkach.8 Izajasz był pod tym względem chyba najbardziej pobłogosławionym przez Boga człowiekiem. Wydaje się, że nikt oprócz niego nie miał w tak jasny i piękny sposób objawionej chwały nadchodzącego Mesjasza. Nic więc nie stoi na przeszkodzie, by właśnie w tym kontekście interpretować słowa apostoła Jana.
Przypisy
1 W. MacDonald, Komentarz biblijny do Nowego Testamentu, str. 307. Gwoli ścisłości, należałoby w tym miejscu zauważyć, że argumentacja prezentowana przez MacDonalda bardziej dowodziłaby modalizmu niż trynitaryzmu.
2 Choć w Targumie Jonatana pada, co prawda, stwierdzenie o oglądaniu „chwały Pana” w wersecie pierwszym, jednakże warto doczytać do wersetu piątego, którego końcowa część w tłumaczeniu Eldona Clema brzmi: „… my eyes have seen the glory of the Shekhinah of the king of eternity, the Lord of Hosts” („moje oczy widziały chwałę Szechiny króla wieczności, Pana Zastępów” – tłum. własne). Z tekstu wynikałoby więc, że Izajasz widział nie tyle chwałę samego Boga, ile chwałę Szechiny Boga. Gdyby Jan nawiązywał do tego targumu, to jego porównanie nie zrównywałoby Pana Jezusa z Bogiem Jahwe, lecz z Szechiną Boga Jahwe, co oczywiście byłoby zgodne z nauczaniem Nowego Testamentu.
3 D. Guthrie, John, New Bible Commentary, str. 1052. Guthtrie nie jest zresztą jedynym, który wyraża opinię o możliwości zastosowania słów o „widzeniu chwały” do innych fragmentów proroctwa Izajasza. Patrick Navas w swej książce powołuje się jeszcze na takie nazwiska jak: Donald A. Carson, Andreas Kostenberger, Barclay M. Newman czy też Eugene A. Nida – zob. P. Navas, Divine Truth or Human Tradition?, str. 405-409.
4 W ten sposób oddaje to Biblia Poznańska, Biblia Warszawska, Nowa Biblia Gdańska, Biblia Gdańska oraz Uwspółcześniona Biblia Gdańska.
5 Według BPK werset ten brzmi: „W roku śmierci króla Ozjasza zobaczyłem Pana siedzącego na wspaniałym, wysoko postawionym tronie. Dom był pełen Jego chwały.”
6 Warto przy tym zauważyć, że cały fragment Iz 52:13-53:12 stanowi jedną całość. Jest to tzw. „czwarta pieśń o Słudze Jahwe”.
7 Przekład LXX Brentona oddaje końcową frazę jako: „and thy glory shall not be honoured by the sons of men.” („twoja chwała nie dozna czci od synów ludzkich” – tłum. własne).
8 Iz 2:1-4, 9:5, 6; 11:1-10; 32:1-8; 35:1-10; 65:17-25.
Photo by Andrew Seaman on Unsplash
