Kto zabił Goliata?

Dawid, przecież to oczywiste…

Krytycy Biblii jako jeden z przykładów mających podważyć wiarę w jej natchnienie podają porównanie dwóch fragmentów mówiących o tym, kto zabił Goliata. Oczywiście niemal każdy z nas zna opis z 1Sm 17 rozdział, w którym Dawid walczy z Goliatem i pokonuje go uderzeniem kamienia z procy. Jednak jest jeden fragment Pisma, który inaczej przedstawia tę sprawę. Znajduje się on w 2 Księdze Samuela:

2Sm 21:19 (BW)
Gdy następnie znowu wybuchła w Gob walka z Filistyńczykami, Elchanan, syn Jaira z Betlejemu, położył trupem Goliata Gittejczyka, którego drzewce włóczni miały rozmiary wału tkackiego.

Wydaje się więc, że mamy oczywistą sprzeczność. W pierwszym opisie, najszerszym, Goliata zabija Dawid. W drugim przypisuje się to Elchananowi. Jak wyjaśnić tę sprzeczność?

Możliwe odpowiedzi

Generalnie można powiedzieć, że spotyka się trzy odpowiedzi. Pierwsza z nich skłania się ku temu, że Goliat stał się tytułem a nie konkretnym imieniem. Ponieważ brak jest jednak jakichkolwiek dowodów na tę tezę, wydaje się być ona zupełnie nieprawdopodobna.

Drugie wyjaśnienie bazuje na Targumie Jonatana, aramejskiej wersji części Starego Testamentu, która była normatywnym przekładem dla środowisk żydowskich pierwszych wieków naszej ery1. Czytamy w niej następującą wersję:

2Sm 21:19 (TgJ)
19. Then there was again war in Gob with the Philistines, and David son of Jesse, the weaver of the curtain of the sanctuary, killed Goliath the Gittite. Now the wood of his spear was like a weaver’s beam.

19. I znowu wybuchła wojna z Filistynami w Gob. I Dawid, syn Jessego, tkacza zasłony w świątyni, zabił Goliata Gittejczyka. Drzewce jego włóczni było jak wał tkacza2.

Oczywiście przy takiej wersji nie byłoby mowy o sprzeczności. Wydaje się jednak, że i takie wyjaśnienie jest mało przekonujące. Nie mamy bowiem żadnego fragmentu manuskryptu hebrajskiego, który potwierdzałby taki właśnie wariant tekstu. Autor Targumu mógł po prostu podjąć próbę zharmonizowania tych dwóch wypowiedzi.

Pamiętajmy bowiem, że był to przekład, nie zaś tekst natchniony. Podczas gdy żydowscy kopiści bardzo dbali o to, by nie naruszyć świętego tekstu hebrajskiego, tłumaczenia Targumów były już mniej lub bardziej dosłowne. Wstawiano w nich czasami fragmenty będące interpretacją danych tekstów a nie ich dokładnym tłumaczeniem na język docelowy.

Wątpliwości co do prawdziwości takiej translacji budzą jeszcze dwie rzeczy. Pierwsza to ta, że według zapisu w 1Sm 17, walka Dawida z Goliatem odbywa się wówczas, gdy królem jest Saul a Dawid nikomu nieznanym młodzieńcem. Tymczasem opis z 2Sm 21:19 dotyczy czasów późniejszych, gdy Saul już nie żyje.

Wydaje się więc, że nie ma powodów by uznawać za prawdziwe tłumaczenie znajdujące się w Targumie Jonatana.

Kto zatem zabił Goliata?

Z pomocą w zrozumieniu 2Sm 21:19 przychodzi nam jednak inny fragment z Pisma. Poniżej cytuję dwa równoległe wersety: pierwszy z 2Sm 21:19, drugi zaś z 1Krn 20:5:

2Sm 21:19 (BW)
19. Gdy następnie znowu wybuchła w Gob walka z Filistyńczykami, Elchanan, syn Jaira z Betlejemu, położył trupem Goliata Gittejczyka, którego drzewce włóczni miały rozmiary wału tkackiego.

1Krn 20:5 (BW)
5. Wybuchła też jeszcze wojna z Filistyńczykami i wtedy Elchanan, syn Jaira, zabił Lachmiego, brata Goliata z Gat, które go drzewce włóczni było jak wał tkacki.

Według informacji z drugiego wersetu, Elchanan zabil nie tyle Goliata, ile brata Goliata – Lachmiego. Ta wersja byłaby oczywiście zgodna ze wszystkimi innymi tekstami Pisma jak i z danymi chronologicznymi. Całe wydarzenie miałoby miejsce wówczas oczywiście już po zabiciu Goliata, wtedy gdy Dawid był już królem.

Wydaje się więc, że w 2Sm 21:19 mamy do czynienia ze zwykłym błędem kopisty, które przy tak ogromnej ilości materiału musiały się przytrafiać. Pośrednim argumentem wskazującym na taką właśnie sytuację jest bardzo duże podobieństwo hebrajskich tekstów obydwu wersetów oraz pojedynczych liter, które to czynniki mogły wpłynąć na błąd kopisty. Poniżej przedstawiam porównanie tych dwóch fragmentów w hebrajskim oryginale. Pierwszy wariant jest prawidłowy.

1Krn 20:5

2Sm 21:19

Krytyczne pomyłki w przepisywaniu nastąpiły w dwóch miejscach. Pierwsza z nich, ta ważniejsza, dotyczyła wyrazów אֲחִי֙ oraz אֵ֚ת. Pierwszy z nich oznacza “brata”, drugi zaś jest partykułą i wskazuje na dopełnienie bliższe. Nawet nie znający hebrajskiego dostrzegą, że bardzo łatwo te wyrazy pomylić. Zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę, że w pierwotnym hebrajskim występowały jedynie spółgłoski oraz brak było odstępów pomiędzy wyrazami. To pierwsze oznacza, że nie występowały żadne znaki pod ani nad literami. Tym łatwiej było więc o błąd w przepisywaniu.

Oczywiście konsekwencje takiej pomyłki są w naszej sytuacji dość znaczące. W pierwszym przypadku mamy bowiem informację o zabiciu “brata Goliata”, w drugim zaś – “Goliata”.

Druga pomyłka również dotyczy pojedynczych wyrazów. Kopista zamiast אֶת wstawił בֵּ֣ית. Stąd zamiast Lachmiego, będącego bratem Goliata, powstało słowo Betlejemczyk. To także jest dość drobny błąd w przepisywaniu, jednak mający wpływ na odczytanie całego fragmentu.

Błędy w Biblii?

Oczywiście krytycy Biblii mogą powiedzieć, że to wytłumaczenie potwierdza ich tezę: w Biblii są błędy. Jednak apologetyka chrześcijańska nigdy nie wykluczała tego, że na skutek tysięcy lat przepisywania tekstu mogły wkraść się pewne niedokładności i skażenia do tekstu, które nie mają jednak większego wpływu na prawdziwość całości treści Biblii. Musimy pamiętać o tym, że natchnione były jedynie autografy. Stąd drobne nieścisłości i niewielkie skażenia tekstu mogą występować.

Warto jednak zauważyć, że Bóg w swej opatrzności zawarł równoległe fragmenty, na podstawie których możemy zazwyczaj dostrzec owe pomyłki i dość łatwo je skorygować, a nawet przeprowadzić wysoce prawdopodobny schemat doprowadzający do takiego skażenia. Tak właśnie przedstawia się sprawa z zabiciem Goliata. Mamy, po pierwsze, bardzo szczegółowy opis całego wydarzenia zawarty w 1Sm 17. Mamy również świadectwo z 1Krn 20:5 mówiące o zabiciu przez Elchanana brata Goliata, nie zaś samego Goliata.

Poprzez porównanie różnych fragmentów Pisma posiadamy informację o tym, że czyn Elchanana miał miejsce długo po zabiciu Goliata, wtedy kiedy jeszcze żył Saul. I na koniec – rozumiemy w jaki sposób mogło dojść do skażenia tekstu. To w zupełności wystarczy by stwierdzić, że mamy do czynienia z pomyłką kopisty. Pomyłką, która nie ma żadnego wpływu na przedmiot naszego zbawienia i którą stosunkowo łatwo jest wykryć. i oczywiście odpowiedzieć sobie na pytanie: Kto zabił Goliata?

Przypisy

1 Zob. Mirosław Wróbel, Wprowadzenie do Biblii Aramejskiej, Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej “Gaudium”, Lublin 2017, s. 157.

2 Tłum. autora.

Źródło zdjęcia: Astrid Schaffner on Unsplash