Większość czytelników Biblii zdaje sobie sprawę z tego, że w Biblii występuje taki termin jak złoty ołtarz. Był to oczywiście jeden ze sprzętów znajdujących się najpierw w Przybytku, potem zaś w świątyni zbudowanej przez naród Izraela. O jego dokładnym umiejscowieniu możemy przeczytać w poniższym wersecie:
Wj 40:22-27 (PUBG)
22 Postawił też stół w Namiocie Zgromadzenia po północnej stronie przybytku przed zasłoną.
23 I poukładał na nim chleby przed PANEM, jak PAN rozkazał Mojżeszowi.
24 Postawił też świecznik w Namiocie Zgromadzenia naprzeciwko stołu, po południowej stronie przybytku.
25 Zapalił też lampy przed PANEM, jak PAN rozkazał Mojżeszowi.
26 Ustawił i złoty ołtarz w Namiocie Zgromadzenia przed zasłoną;
27 I zapalił na nim wonne kadzidło, jak PAN rozkazał Mojżeszowi.
Przypomnę, że w pierwszej części Namiotu Zgromadzenia („Miejsce Święte” lub „Święte”) znajdował się złoty stół, złoty świecznik i złoty ołtarz. W drugiej części („Miejsce Najświętsze” lub „Święte Świętych”) spoczywała Arka Przymierza, również złota.
Pomyłka?
Problem pojawia się, gdy zestawimy ten opis ze słowami autora Listu do Hebrajczyków, który zdaje się mieć na ten temat nieco inne zdanie:
Hbr 9:3-4 (BT)
3 Za drugą zaś zasłoną był przybytek, który nosił nazwę „Święte Świętych”.
4 Posiadało ono złoty ołtarz kadzenia i Arkę Przymierza, pokrytą zewsząd złotem. Znajdowało się w niej naczynie złote z manną, laska Aarona, która zakwitła, i tablice Przymierza.
Tak więc w starotestamentowym opisie złoty ołtarz znajduje się w pierwszej części Namiotu, w nowotestamentowym zaś – w drugiej. Ewidentnie sprawozdania wydają się być sprzeczne, na co zwrócili uwagę niektórzy krytycy Biblii. Jednak, jak będzie łatwo zauważyć, wyjaśnienie tej „sprzeczności” jest banalnie proste. Spójrzmy jak interesujący nas fragment z Listu do Hebrajczyków oddaje Biblia Gdańska:
Hbr 9:3-4 (BG)
3 A za drugą zasłoną był przybytek, który zwano świątnicą najświętszą,
4 Mając złotą kadzielnicę (gr. – thymiaterion) i skrzynię przymierza zewsząd złotem powleczoną, w której było wiadro złote, mające w sobie mannę, i laska Aaronowa, która była zakwitnęła, i tablice przymierza.
Należy zwrócić uwagę, że w przeciwieństwie do Biblii Tysiąclecia, z której wynika jakoby za drugą zasłoną był złoty ołtarz, z Biblii Gdańskiej możemy wnioskować, iż znajdowała się tam „kadzielnica”. W przeciwieństwie do złotego ołtarza, złota kadzielnica rzeczywiście cyklicznie znajdowała się w Miejscu Najświętszym. Miało to miejsce corocznie w Dniu Pojednania, kiedy to Najwyższy Kapłan wchodził do Miejsca Najświętszego z krwią cielca i kozła oraz właśnie ze złotą kadzielnicą:
Kpł 16:12-13 (BW)
12. Następnie weźmie pełną kadzielnicę rozżarzonych węgli z ołtarza, który jest przed Panem, i pełne garście miałkiego wonnego kadzidła i wniesie poza zasłonę,
13. I nasypie kadzidła na ogień przed Panem, aby obłok z kadzidła okrył wieko, które jest ponad Świadectwem, i aby nie zginąć.
Dwa greckie słowa
Jak rozstrzygnąć, który przekład ma rację i czy thymiaterion z Hbr 9:4 oznacza złoty ołtarz czy też złotą kadzielnicę? Pod względem leksykalnym termin ten można oddać zarówno w pierwszym jak i drugim znaczeniu. Osobie wierzącej już samo to powinno wystarczyć, by wybrać takie znaczenie, które jest zgodne z pozostałymi fragmentami Biblii, choć dla sceptyka takie podejście może okazać się niewystarczające. Jednakże przy bliższym przyjrzeniu się słownictwu sprawa wydaje się być przesądzona.
Po pierwsze, w Nowym Testamencie słowo odnoszące się do „ołtarza” to greckie thysiasterion [1. Termin ten pojawia się w NT 21 razy, między innymi użyty jest w Obj 9:13 gdzie zastosowany jest właśnie do złotego ołtarza. Inne występowania to: Mt 5:23-24; 23:18-20; 23:35; Łk 1:11; 11:51; Rz 11:3; 1Kor 9:13; 10:18; Hbr 7:13; 13:10; Jk 2:21; Obj 6:9; 8:3,5; 11:1; 14:18; 16:7.], a nie thymiaterion.
Po drugie, grecki przekład Starego Testamentu (Septuaginta) daje nam bardzo wyraźny przykład rozróżnienia dwóch powyższych pojęć – ołtarza i kadzielnicy. Przeczytajmy trzy poniższe fragmenty:
2Krn 26:19 (BPK)
19 Ozjasz zawrzał gniewem, a w ręku trzymał kadzielnicę (thymiaterion) do okadzania świątyni. Kiedy groził ze złością kapłanom, trąd wykwitł na jego czole w obecności owych kapłanów, w domu Pana, przy ołtarzu (thysasteriou) kadzielnym.Ez 8:11b (BPK)
11 Każdy trzymał w ręku swoją kadzielnicę (thymiaterion). Unosił się dym kadzidlany.
Z wersetów tych widać wyraźnie, że istnieje rozróżnienie pomiędzy ołtarzem a kadzielnicą. Ta druga to thymiaterion. Podobne rozróżnienie widoczne jest także w cytowanym już opisie dotyczącym wchodzenia arcykapłana do Miejsca Najświętszego w Dniu Pojednania.
Kpł 16:12 (BPK)
12. Z kolei weźmie kadzielnicę (pyreion) napełnioną rozżarzonymi węglami, wziętymi z ołtarza (thysiasteriou) stojącego przed Panem […].
Choć na określenie kadzielnicy użyte jest tutaj inne greckie słowo (pyreion) [2. W Nowym Testamencie występuje na określenie kadzielnicy jeszcze inne, trzecie, słowo – libanotos. Mamy z nim do czynienia w Obj 8:3,5 gdzie znajduje się obok znanego nam już thysiasterion oznaczającego ołtarz.], to jednak ponownie uwidoczniona jest różnica pomiędzy ołtarzem a kadzielnicą. Biorąc to wszystko pod uwagę nie sądzę abyśmy mieli do czynienia z ignorancją autora Listu do Hebrajczyków. Raczej miał on na myśli to, ż w Miejscu Najświętszym obok Arki Przymierza znajdowała się także złota kadzielnica przynoszona tu raz w roku przez arcykapłana.