Imię Jezus a imię Boga

Według znacznej liczby biblistów nasz Stwórca posiada wiele imion. El, Elohim, Eloah, El Eljon, Elohim hai, Elohe haolam, El Szaddaj – to tylko niektóre z nich. Uczeni często stawiają wszystkie te nazwy na jednym poziomie. Wydaje się jednak, że spośród wszystkich nam znanych terminów uważanych za imiona Boga, jedno jest zupełnie wyjątkowe – i tak naprawdę – większość gorących sporów wiąże się właśnie z nim. JHWH – Imię Boga… Tajemnicze i nieznane, budzące kontrowersje i wywołujące wiele polemik. Przez wielu uważane za jedyne imię własne Boga. Nie wiemy do końca jakie jest znaczenie tego Imienia. Uczeni sugerują między innymi takie możliwości: „On sprawia bycie”, „On powoduje istnienie” czy też wreszcie „Ten, który jest”. Warto zauważyć, że w najbardziej popularnym w czasach apostolskich przekładzie Starego Testamentu na język grecki, zwanym Septuagintą, Imię to oddano przez greckie Ho on, które można przetłumaczyć właśnie jako „Będący” lub „Ten, który jest/istnieje”.

W Starym Testamencie użyto Imienia JHWH w ponad 8000 miejsc. Wygląda na to, iż w dniach spisywania starszej części naszej Biblii, wymawiano je i posługiwano się nim bardzo często. Jednak w miarę upływu czasu zwyczaj ten zanikał. Współcześni uczeni niemal zgodnie przyjmują, iż powszechna wymowa Imienia wygasła pomiędzy V a III wiekiem przed naszą erą.1 Imię JHWH poczęto uznawać za zbyt święte by używać go na codzień.2 Co prawda gdzieniegdzie nadal zapisywano w zwojach greckiej Septuaginty tetragram, jednak przy czytaniu wymawiano go jako Adonaj („nasz Pan”) lub jako Haszem („Imię”). Specyfiką języka hebrajskiego było to, że pismo początkowo zawierało w zasadzie jedynie spółgłoski. Występujące między nimi samogłoski były po prostu pamiętane. Gdy początkowo Żyd widział przed oczyma tetragram JHWH wówczas w jego umyśle pojawiały się brakujące samogłoski i pomimo tego, że słowa mógł nie wymawiać, to jednak znał jego poprawne brzmienie. Jednak z biegiem czasu przestawało być jasne jakie dokładnie samogłoski mają być umieszczone pomiędzy spółgłoskami, i co za tym idzie – w jaki sposób należy wymawiać to Imię. Istnieją świadectwa, że w czasach nowotestamentowych imię JHWH było wymawiane jedynie przez arcykapłana w świątyni w czasie Dnia Przebłagania. Jednak zgromadzony wokół lud nie słyszał jego dokładnego brzmienia – znał je jedynie arcykapłan.3

W dzisiejszych czasach podjęto próby zrekonstruowania brzmienia Imienia. Ogólnie przyjętą formą jest Jahwe. W głównej mierze jest to zasługa żyjącego w V wieku Teodoreta, który twierdził, że Samarytanie wymawiają Imię jako Jabe. Jednakże forma ta ma oprócz swych gorących zwolenników całkiem sporo jeszcze bardziej zagorzałych przeciwników. Niektórzy naukowcy zwracają uwagę na to, że Imię było raczej trzysylabowe a nie dwusylabowe i jego brzmienie zbliżone jest raczej do znanej nam formy Jehowa.4 Z obydwu stron padają ciekawe argumenty, pozostaje jednak faktem, że pewności co do dokładnego brzmienia nie ma nikt. I dla wielu osób jest to zdumiewające. O ile bowiem można zrozumieć pewne przesądy narodu żydowskiego dotyczące wymowy Imienia, o tyle wygląda na to, że Pan Bóg dla jakichś celów dozwolił na to, aby brzmienie Jego Imienia nie było znane aż do czasów współczesnych. Godne zauważenia jest także to, że nie ma żadnych udokumentowanych przypadków użycia Imienia JHWH przez natchnionych pisarzy Nowego Testamentu. Rodzi się oczywiście pytanie o powód takiego postępowania. Z jednej strony bowiem w ST mamy teksty typu:

Jl 3:5 BT2
5. Każdy jednak, który wezwie imienia Jahwe, będzie zbawiony, bo na górze Syjon [i w Jeruzalem] będzie wybawienie, jak przepowiedział Jahwe, i wśród ocalałych będą ci, których wezwał Jahwe.

Z drugiej zaś strony w NT fragment ten jest cytowany w nieco zmienionej formie:

Rz 10:13 BT5
13. Albowiem każdy, kto wezwie imienia Pańskiego, będzie zbawiony.

Warto zauważyć, że w oryginałach greckich brak jest w tym miejscu tetragramu a dodatkowo cały kontekst wskazuje raczej na wzywanie imienia Pana Jezusa. Sprawę jeszcze bardziej komplikuje jeszcze inny tekst:

Dz 4:10-12 BW
10. To niech wam wszystkim i całemu ludowi izraelskiemu wiadome będzie, że stało się to w imieniu Jezusa Chrystusa Nazareńskiego, którego wy ukrzyżowaliście, którego Bóg wzbudził z martwych; dzięki niemu ten oto stoi zdrów przed wami.
11. On to jest owym kamieniem odrzuconym przez was, budujących, On stał się kamieniem węgielnym.
12. I nie ma w nikim innym zbawienia; albowiem nie ma żadnego innego imienia pod niebem, danego ludziom, przez które moglibyśmy być zbawieni.

Ktoś mógłby więc zapytać: czy w takim razie imię JHWH stało się nieważne czy apel o „wzywanie go” stał się nieaktualny? Czy wreszcie możemy powiedzieć, że imię JHWH zostało zastąpione przez imię Jezus? Jest to problem, nad którym często prowadzi się gorące dysputy a szersze omówienie go przekracza ramy moich rozważań. W jego wyjaśnieniu może pomóc nam jednak wczesna tradycja chrześcijańska. Aby ją nieco lepiej uwypuklić chciałbym najpierw przytoczyć pewne fragmenty Pisma:

J 14:9 BW
9. Odpowiedział mu Jezus: Tak długo jestem z wami i nie poznałeś mnie, Filipie? Kto mnie widział, widział Ojca; jak możesz mówić: Pokaż nam Ojca?

Hbr 1:2-3 BW
2. Ostatnio, u kresu tych dni, przemówił do nas przez Syna, którego ustanowił dziedzicem wszechrzeczy, przez którego także wszechświat stworzył.
3. On, który jest odblaskiem chwały i odbiciem jego istoty i podtrzymuje wszystko słowem swojej mocy, dokonawszy oczyszczenia z grzechów, zasiadł po prawicy majestatu na wysokościach

Kol 1:15 BW
15. On jest obrazem Boga niewidzialnego, pierworodnym wszelkiego stworzenia,

Kol 1:19 BW
19. Ponieważ upodobał sobie Bóg, żeby w nim zamieszkała cała pełnia boskości

Otóż wśród naszych braci z początków istnienia Kościoła istniał pogląd, że Pan Jezus jest Imieniem Boga.5 Jak to rozumieć? Imię wśród Hebrajczyków było często ściśle związane z charakterystyką danej osoby. W Imieniu Boga objawiona była Jego moc, jego charakter, Jego osobowość. Innymi słowy, Bóg objawił się między innymi w swoim Imieniu. Najpełniejszym wyrazem tego objawienia był Emmanuel – Pan Jezus. Dzięki Niemu możemy powiedzieć, iż „Bóg z nami” (to właśnie oznacza mesjańskie imię Emmanuel). Pan Jezus będąc obrazem Ojca, objawił nam Go w sposób najdoskonalszy. Stał się niejako Bożym Imieniem. Patrząc na Niego możemy bowiem dostrzec kim jest Bóg i jaki jest.

Ciekawe jest także samo znaczenie imienia Jezus. Znaczy ono bowiem ni mniej ni więcej tylko „JHWH Zbawia”. Wzywając więc Jego Imienia, chcąc nie chcąc wzywamy imienia… JHWH.. Czcząc Jego, czcimy Ojca (Jan 5:23). Służąc Jemu, służymy Ojcu. Patrząc na Niego dostrzegamy Ojca. W nim uwielbiany jest Jahwe, bo w imieniu Jezus zawarte jest imię JHWH. W tym przypadku faktycznie bardziej zrozumiałe stałyby się teksty mówiące, ze nie ma żadnego innego imienia, w którym bylibyśmy zbawieni (Dz 4:12). Nie znaczy to oczywiście tego, że jest dwóch Bogów Jahwe, ani tego, że jeden Jahwe “składa się” z dwóch osób. Jednak takie spojrzenie w piękny sposób pokazuje to, czego Nowy Testament naucza bardzo wyraźnie: że Bóg objawił się w swoim Synu. Patrząc na niego, możemy dostrzec charakter i piękno istoty Ojca.

Przypisy

1 Eugeniusz Dąbrowski, Nowy Testament na tle epoki, Pallotinum, Poznań 1958, str 102

2 Fakt ten jest pośrednim dowodem na to, że JHWH było traktowane przez Żydów jako wyjątkowe spośród innych imion. Tylko tego Imienia nie wolno było bowiem wymawiać. Gdyby wszystkie terminy na określenie Stwórcy były faktycznie imionami własnymi, wówczas albo wszystkie byłyby wymawiano albo też zaniechano by wymawiania wszystkich.

3 Dyskusja na ten temat w: Abraham Cohen, Talmud, Cyklady, Warszawa 2002, str. 52, 53.

4 Bardzo szeroko ten problem omawia Greg Stafford w swej książce Jehovah’s Witnesses Defended, Elihu Books, California.

5 Argumenty przemawiające za tą tezą między innymi w: Jean Danielou, Teologia judeochrześcijańska, WAM, Kraków 2002, str. 205-220.

Photo by Carolina Jacomin on Unsplash